काठमाडौं । भारतले बासमती चामलको निर्यातमा पनि प्रतिबन्ध लगाएको छ । भारत सरकारले आइतवार १२ सय डलरभन्दा कम अर्थात् प्रतिटन एक लाख रुपैयाँको मूल्यमा निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएको हो । विश्वको सबैभन्दा ठूलो चामल निर्यातक भारतको यो कदम भारतीय बजारमा मूल्य घटाउने उद्देश्यले उठाइएको बताइएको छ ।
जुलाईमा नै भारतले बासमतीबाहेक अन्य जातका सादा चामल निर्यातमा पूर्ण प्रतिबन्ध लगाएको थियो । शुक्रबार नै भारतले उसिना चामल निर्यातमा २० प्रतिशत भन्सार लगाएको थियो । प्रतिबन्धलगत्तै केही व्यापारीले बासमतीको लेबल लगाएर अन्य जात पनि निकासी गरेको सरकारी विज्ञप्तिमा उल्लेख छ । भारत सरकारले प्रतिबन्धका बाबजुद पनि यो वर्ष चामल निकासी निकै उच्च भएको देखिएको बताएको छ ।
भारत सरकारले बासमती निर्यातमा मूल्य क्याप लगाएमा अन्य जातहरूमा प्रतिबन्ध सुनिश्चित गर्न मद्दत गर्ने अनुमान गरेको छ । भारतका अनुसार मूल्य निकै कम भएकाले भारतको बासमती चामलको माग निकै बढेको छ । कृषि र प्रशोधित खाद्यान्नको निकासीको अनुगमन गर्ने अख्तियारबारे समिति गठन हुनेछ जसले चामल निकासीमा प्रतिबन्धको भविष्यबारे निर्णय गर्नेछ ।
भारत र पाकिस्तानमा उत्पादन हुने बासमती चामल विश्वभर प्रख्यात छ । भारतले वर्षेनी ४० लाख मेट्रिक टन बासमती चामल निर्यात गर्छ । अर्थात् भारतले निर्यात गर्ने चामलको तीन चौथाइ बासमती हो भने एक चौथाइ अन्य चामल हो । यो निर्यात सबैभन्दा बढी इरान, इराक, यमन, साउदी अरब, संयुक्त अरब इमिरेट्स र अमेरिकामा हुन्छ ।
पछिल्लो एक वर्षमा भारतमा चामलको मूल्य ११ प्रतिशतले बढेको छ । सरकारले एक महिनामा नै चामल ३ प्रतिशतले महँगो भएको जनाएको छ । जसका कारण आन्तरिक बजारमा पनि मुद्रास्फीतिलाई लिएर राजनीति भइरहेको छ । सरकारले केही महिनामा हुने विधानसभा चुनावअघि चामलको भाउ नियन्त्रणका लागि यस्तो कडा प्रतिबन्ध लगाएको विज्ञहरू बताउँछन् ।
यसपटक भारतमा मनसुन पनि निकै नकारात्मक भएको छ । ऐतिहासिक वर्षा र बाढीले धेरै भागमा बाली नष्ट गरेको छ र धान उत्पादनमा चिन्ता बढाएको छ । आन्तरिक बजारमा भाउ न्यून राख्ने उद्देश्यले मात्रै प्रतिबन्ध लगाइएको सरकारको भनाइ छ । तर, पछिल्ला केही वर्षमा भारतले खाद्यान्न निर्यातलाई पनि आफ्नो खाद्य कूटनीतिको हिस्सा बनाएको छ ।
२०२२ मा भारतले गहुँ र टुक्रा चामलको निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो । टुटेको चामल पशुको दानाको लागि प्रयोग गरिन्छ । तर, भारत सरकारले अहिले यो आर्थिक वर्षमा इन्डोनेसिया, सेनेगल र गाम्बियामा टुटेको चामल निर्यात गर्ने निर्णय गरेको छ । यसबाहेक भारतले पनि गहुँ पठाउन अनुमति दिएको छ । सोही अवधिमा नेपालमा पनि निर्यात हुनेछ ।
