काठमाडौं । अन्टार्कटिकाको रस टापुमा होस वा साढे चार हजार मिटरभन्दा बढीको उचाइमा पाकिस्तान–चीन सीमामा रहेको खुन्जेराब पासमा र श्रीनगरको सुन्दर डल तालमा डुङ्गमा रमाउँदा अहिले कतै नगदको चिन्ता लिनु पर्दैन । एटीएमहरू अर्थात् स्वचालित टेलर मेसिनहरू जताततै उपलब्ध छन् । हाल विश्वभर ३२ लाखभन्दा बढी एटीएमहरू सञ्चालनमा रहेको तथ्यांक छ ।

सेल्फ–सर्भिस ग्यास स्टेशनहरू, टिकट भेन्डिङ मेसिनहरू र क्यान्डी डिस्पेन्सरहरू देखेर १९५०–१९६० को दशकमा यसरी पैसा पनि निकाल्न सकिन्छ भन्ने विचार आयो । यो सोचलाई एटीएमको आकार दिनुको श्रेय कुनै एक नामलाई दिन सकिदैन । बेलायतका जोन शेफर्ड ब्यारोनदेखि लिएर अमेरिकाका डन वेट्जेलसम्म र धेरै प्राविधिक इन्जिनियरिङ कम्पनीहरूका पनि आफ्नै फरक–फरक दाबीहरू छन् । तर, यो प्रविधि यति जटिल छ कि यसले आधुनिक रूप लिनुअघि नै धेरैको हातबाट गुज्रिएको हुनुपर्छ ।

अब एटीएमका आविष्कारकको नाममा सहमति नभए पनि यो मेसिन देखेर कति आनन्द आउँछ भन्नेमा विवाद छैन । खाली गोजी लिएर घुमिरहेको मान्छेले एटीएम भेट्दा स्क्रिनमा ‘वेलकम’ लेखिएको हुन्छ जहाँ उसको आँखा चम्किन्छ । नगदले भरिएको र नेटवर्कमा जडान भएको एटीएमले सबैलाई खुल्ला हातले स्वागत गर्छ, ‘आउनुहोस् र लिनुहोस ।’
जे मेरो छ त्यो तिम्रो मात्र हो, यो मेसिनमा सबैको लागि समान भावना छ । यसले तटस्थ हुनुको अर्थ के हो, समानुपातिक हुनुको अर्थ के हो भनेर व्याख्या गर्दछ उसलाई आउने व्यक्ति को हो, उसको सामाजिक हैसियत कस्तो छ, उसले कस्तो पहिरन लगाएको छ, कुन बैंकमा उसको खाता छ र कुन भाषा, जात र क्षेत्रको हो भन्ने कुराले फरक पार्दैन ? यसको अर्थ केही संख्या मात्र हो ।

बैंकको एटीएमबाट चार अंकमा मात्र नगद निकाल्दाको आनन्दलाई कुनै पनि आन्नदसँग तुलना गर्न सकिँदैन । यस मेसिनमा यस्तो शक्ति छ कि यसले दिमागलाई संसारका चीजहरूबाट हटाउँछ र यसलाई आफैमा केन्द्रित गर्दछ र जब तातो नयाँ नोटहरू बाहिर आउँछन्, सबै दुःख र समस्याहरू केही समयको लागि टाढा जान्छन् । मेसिनको तातोले तातो नोटहरू हत्केलामा खस्दा सबै पीडा सोस्छन् । हो, नयाँ नोटहरू थोरै चिप्लिन्छन्, तिनीहरूलाई गणना गर्न अलि गाह्रो हुन्छ । तर, यो समस्या पनि त्यतिबेला निकै सुखद देखिन्छ । प्रत्येक नोटलाई औंठाको साथ स्लाइड गरेर कम्तिमा दुई पटक गणना गर्दा एटीएमले हाम्रो मेहनतको पैसा हामीलाई फिर्ता गरिरहेको छ र हामीले जम्मा गरेको जति मात्रै दिइरहेको छ भन्ने कुरा एक क्षणको लागि बिर्सन्छौं ।

यस्ता मेसिनहरू धेरै बुथहरूमा एक्लै खडा छन् । दिनरात एउटै काम, कुनै थकान वा बोर बिना, तिनीहरूका लागि कुनै छुट्टी छैन, कुनै खाजा ब्रेक छैन र पनि एटीएम मेसिन रिसाउँदैनन् । उनीहरु ती मानिसहरूलाई पनि चिच्याउँदैनन् जसले आफ्नो किबोर्ड यति कठोर रूपमा प्रयोग गर्छन् कि उनीहरूले यसलाई फेरि कहिल्यै प्रयोग गर्दैनन् । कोही भित्रै छ भन्ने कुराको ख्याल नगरी लाम तोडेर बुथभित्र पस्ने मानिसहरूसँग पनि एटीएम रिसाउँदैन । अनुवाद गरिएको