काठमाडौं । डा. मनमोहन सिंह दुई पटक भारतका प्रधानमन्त्री थिए । उनलाई आकस्मिक प्रधानमन्त्री भनियो, तर उनले सबै अनुमानहरूलाई गलत साबित गरे र आफ्नो पहिचान बनाए । मनमोहन सिंहले राजनीतिज्ञ भन्दा पनि एक कुशल अर्थशास्त्रीको रूपमा आफ्नो पहिचान बनाए ।

आफ्नो समझ र बुद्धिमत्ताले उनले टाट पल्टिएको भारतीय अर्थतन्त्रलाई बाहिर निकाले, विश्वका लागि उदारीकरणको ढोका पनि खोले र भारतलाई विश्वको आर्थिक महाशक्ति बन्ने बाटो पनि खुला गरे ।

उनको आर्थिक नीतिका कारण देशको अर्थतन्त्र द्रुत गतिमा बढ्यो, आम जनताको जीवनमा पनि ठूलो परिवर्तन आयो । मानिसहरूले रोजगारीका अवसर पाए र आम्दानी बढ्यो । मनमोहन सिंहका नीतिहरूले भारतको आर्थिक अवस्था सुधार गर्न मात्र मद्दत गरेनन्, सामाजिक र संरचनात्मक सुधारहरूमा आमूल परिवर्तन ल्याउन पनि काम गरे । सिंहका यी १० काम जसका लागि उनलाई आज पनि भारतमा धेरैले सम्झछन् ।

१. आर्थिक उदारीकरण (१९९१)

अर्थमन्त्रीको रूपमा, मनमोहन सिंहले भारतको अर्थतन्त्रलाई उदारीकरण, निजीकरण र विश्वव्यापीकरणतर्फ लैजान महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले । उनले आयात–निर्यात नीतिमा सुधार गरे र विदेशी लगानीलाई प्रोत्साहित गरे । यसले भारतमा रोजगारीका अवसरहरू बढायो र जनताको आयमा ठूलो वृद्धि भयो ।

२. मनरेगा (२००५)

मनमोहन सिंहको सरकारले २००५ मा महात्मा गान्धी राष्ट्रिय ग्रामीण रोजगार ग्यारेन्टी ऐन (मनरेगा) सुरु गरेको थियो । यसको ठूलो प्रभाव आज देख्न सकिन्छ ।

३. सूचनाको अधिकार (आरटीआई) (२००५)

मनमोहन सिंहको सरकारले सूचनाको अधिकार ऐन लागू गर्यो, जसले पारदर्शिता र जवाफदेहिता सुनिश्चित ग¥यो ।

४. आणविक सम्झौता (२००८)

मनमोहन सिंहले २००८ मा अमेरिकासँग ऐतिहासिक भारत–अमेरिका नागरिक आणविक सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे, जसले भारतलाई विश्वव्यापी आणविक बजारमा प्रवेश गर्न र ऊर्जा संकटको सामना गर्न मद्दत गर्यो ।

५. आधार योजना (२००९)

प्रत्येक भारतीय नागरिकलाई एक अद्वितीय पहिचान नम्बर प्रदान गर्ने उद्देश्यले आधार योजना मनमोहन सिंहको कार्यकालमा सुरु गरिएको थियो ।

६. शिक्षाको अधिकार (२००९)

मनमोहन सिंह सरकारले बालबालिकाको निःशुल्क र अनिवार्य शिक्षाको अधिकार ऐन लागू गर्यो, जसले सबै बालबालिकालाई शिक्षाको अधिकार प्रदान गर्यो ।

७. भारतको आर्थिक वृद्धि दर

उनको कार्यकालमा भारतले उच्च आर्थिक वृद्धिदर हासिल गर्यो । २००४–२००८ को बीचमा भारतको कुल गार्हस्थ उत्पादन (जिडिपी) वृद्धि दर ८% भन्दा बढी थियो ।

८. महिला आरक्षण र सशक्तीकरण

मनमोहन सिंह सरकारले महिलाहरूलाई ३३% आरक्षण प्रदान गर्न लोकसभामा महिला आरक्षण विधेयक पेश ग¥यो ।

९. पंचायती राज र ग्रामीण विकास

मनमोहन सिंहले ग्रामीण क्षेत्रहरूमा पूर्वाधार विकासको लागि भारत निर्माण योजना सुरु गरे, जसमा सडक, बिजुली र पानीको सुविधामा ध्यान केन्द्रित गरिएको थियो ।

१०. सामाजिक र स्वास्थ्य सुधारहरू

मनमोहन सिंहले जननी सुरक्षा योजना र राष्ट्रिय ग्रामीण स्वास्थ्य अभियान जस्ता योजनाहरू सुरु गरे, जसले मातृ स्वास्थ्य र ग्रामीण स्वास्थ्य सेवाहरूमा सुधार ल्यायो ।

मनमोहन सिंहलाई राजीव गान्धीले ल्याएका थिए

सन १९८५ मा, राजीव गान्धीको शासनकालमा, मनमोहन सिंहलाई भारतीय योजना आयोगको उपाध्यक्ष नियुक्त गरिएको थियो । १९९० मा, उनलाई प्रधानमन्त्रीको आर्थिक सल्लाहकार बनाइएको थियो । जब पी वी नरसिंह राव प्रधानमन्त्री बने, उनले १९९१ मा मनमोहन सिंहलाई आफ्नो मन्त्रिपरिषद्मा समावेश गरे र उनलाई वित्त मन्त्रालयको स्वतन्त्र जिम्मेवारी दिए ।

यस समयमा डा. मनमोहन सिंह न त लोकसभाका सदस्य थिए न त राज्यसभाका । तर संवैधानिक प्रणाली अनुसार, सरकारी मन्त्री संसदको सदस्य हुनु आवश्यक छ । त्यसैले, उनी १९९१ मा असमबाट राज्यसभामा निर्वाचित भए । मनमोहन सिंहले आर्थिक उदारीकरणको लागि भारतको ढोका खोलिदिए । यसो गरेर उनले भारतीय अर्थतन्त्रलाई विश्व बजारसँग जोडे । यति मात्र होइन, डा. मनमोहन सिंहले आयात र निर्यातलाई पनि सरलीकृत गरे । यससँगै, टाट पल्टिएको भारतीय अर्थतन्त्र बुलेट ट्रेनको गतिमा दौडिन थाल्यो । अनुवाद गरिएको