युक्रेनमा आक्रमणपछि विश्वभरबाट धेरै आर्थिक प्रतिबन्धहरूको सामना गरिरहेको रुसबाट चीनले तेल र ग्यास खरिद गर्ने सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेको थियो । अब ट्रम्पको करबाट नराम्ररी प्रभावित चीन आफ्नै स्वार्थका लागि रूससँग नजिक हुँदै गएको देखिन्छ ।
काठमाडौं । चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङ यस हप्ता रुसको विजय दिवस परेडका लागि मस्कोमा छन् । क्रेमलिनमा, सीले घोषणा गरे कि चीन ‘आधिपत्यवादी धम्की’ विरुद्ध मस्कोसँग काँधमा काँध मिलाएर उभिएको छ । यो युक्रेनमा आक्रमण गरेकोमा रूसमाथि कर बढाउने र प्रतिबन्ध लगाउने अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको कदममाथिको कडा आक्रमण थियो । ‘चीन र रुसबीचको पारस्परिक विश्वास निरन्तर गहिरो हुँदै गएको छ, र व्यावहारिक सहयोगले अटुट बन्धन बनाएको छ,’ सीले भने ।

चीनको जिलिन विश्वविद्यालयका रुस–चीन सम्बन्धका विज्ञ ब्योर्न अलेक्ज्याण्डर दाउबेनले सीको भ्रमणमा ‘अत्यन्त प्रतीकात्मक तत्व’ रहेको विश्वास गर्छन्, उनले भने कि ब्राजिलका राष्ट्रपति लुला दा सिल्भाबाहेक परेडमा भाग लिने सी एकमात्र प्रमुख विश्व नेता थिए । डुबेनले दुई नेताहरू बीचको ‘व्यक्तिगत सम्बन्ध’ र कसरी सीले ‘कुनै पनि अन्तर्राष्ट्रिय नेतासँग भन्दा पुटिनसँग वार्ता गर्न बढी समय बिताउँछन्’ भनेर उल्लेख गरे ।

रुसलाई पहिलेभन्दा बढी चीनको आवश्यकता छ

युक्रेन युद्धलाई लिएर पश्चिमा प्रतिबन्धहरूले रूसको अर्थतन्त्रलाई असर गरिरहेको छ, त्यसैले मस्को ऊर्जा र कच्चा पदार्थ निर्यातको लागि बेइजिङमा बढ्दो रूपमा निर्भर हुँदै गइरहेको छ । गत वर्ष द्विपक्षीय व्यापार बढेर २४४ अर्ब डलर पुगेको छ र चीन रुसको शीर्ष आर्थिक साझेदार बनेको छ । फेब्रुअरी २०२२ मा दुई देशहरूले पश्चिमी प्रभावको सामना गर्न ‘कुनै सीमा बिना’ आर्थिक, सैन्य र कूटनीतिक साझेदारीमा हस्ताक्षर गरे । युद्ध सुरु भएदेखि, चीनमा रुसको निर्यात ६३ प्रतिशतले बढेर १२९.३ अर्ब डलर पुगेको छ, जबकि चिनियाँ आयातले मस्कोको युद्धकालीन अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउन मद्दत गरेको छ, जसले दुई देशलाई पहिलेभन्दा बढी नजिक ल्याएको छ ।

द्वन्द्वको दबाबमा झुक्नुको सट्टा, चीन–रूस सम्बन्ध नयाँ उचाइमा पुगेको छ । युद्धमा तटस्थता कायम राखेर, बेइजिङले क्रेमलिनसँग चलाखीपूर्ण सम्झौता ग¥यो, युरोपेली देशहरूले आफ्नो निर्भरता कम गर्दा छुटमा रूसी तेल र ग्यास किन्यो । रूस अहिले चीनको कच्चा तेल आयातको प्रमुख स्रोत हो, जसले आयातको लगभग पाँचौं भाग आपूर्ति गर्दछ । दुई शक्ति राष्ट्रहरूले सैन्य सम्बन्धलाई पनि बलियो बनाएका छन्, संयुक्त लडाई अभ्यास बढाएका छन् र अत्याधुनिक रक्षा प्रविधिहरू साझा गरेका छन् । डुबेनले भने कि रूसको अर्थतन्त्र धेरैजसो विज्ञहरूले अपेक्षा गरेभन्दा पश्चिमी प्रतिबन्धहरूप्रति बढी लचिलो साबित भएको छ, तर चीनको आर्थिक सहयोग बिना मस्को ‘गहिरो समस्यामा’ पर्नेछ ।

चीनको समर्थनले रुसी युद्ध प्रयासलाई बढावा

डुबेनले भने, ऊर्जा व्यापार विस्तार गर्नुका साथै, चीनले रुसलाई उत्पादन गर्न नसक्ने उत्पादित सामान र प्रविधिहरूमा पहुँच दिएको छ र पश्चिमी देशहरूले अब रुसमा निर्यात गर्दैनन् । यिलिन विश्वविद्यालयका सह–प्राध्यापकले भने कि चीनको दोहोरो प्रयोगका सामानहरू (नागरिक र सैन्य) बिना, ‘रूसको सशस्त्र सेनाले युक्रेन विरुद्धको सैन्य कारबाही जारी राख्न सक्षम हुने सम्भावना छैन ।’

चिनियाँ आयातमा यति उच्च शुल्क लगाउनुको ट्रम्पको एउटा लक्ष्य बेइजिङलाई वासिङ्टन र बाँकी विश्वविरुद्ध उभ्याउनु थियो । निरुत्साहित नभई, चीनले अमेरिकासँग व्यापार सम्झौता गर्ने हतारमा चिनियाँ हितलाई कम आँकलन नगर्न देशहरूलाई जवाफी प्रहार गरेको छ र चेतावनी दिएको छ । वासिङ्टनसँगको आफ्नो व्यवहारमा, बेइजिङ अझै पनि उद्दण्ड छ तर, योजनाबद्ध छ । ट्रम्पलाई जवाफ दिँदै डुबेनले भने, ‘चीनले आफूलाई अस्थिर, संरक्षणवादी संयुक्त राज्य अमेरिकाको स्थिर प्रतिवेदनको रूपमा प्रस्तुत गरिरहेको छ र मस्कोसँगको आफ्नो गठबन्धनलाई विश्वव्यापी स्थिरताको स्तम्भको रूपमा प्रस्तुत गरिरहेको छ ।’

अमेरिकी प्रतिबन्ध र व्यापार

चीनमाथि अमेरिकी कर अभूतपूर्व उचाइमा पुगेको र अमेरिकी बजार चिनियाँ निर्यातकर्ताहरूका लागि बन्द भएको अवस्थामा, उनीहरूले रूसी बजारमा नयाँ अवसरहरू खोज्ने प्रयास गर्न सक्छन्, यद्यपि यो अवसर अमेरिकाको तुलनामा धेरै सानो छ । तर तेस्रो–देशका संस्थाहरूद्वारा रूसमा निर्यात रोक्नको लागि उनीहरूले मस्कोमाथि लगाइएको दोस्रो अमेरिकी प्रतिबन्धहरू पार गर्नुपर्नेछ, जसले गर्दा धेरै चिनियाँ बैंकहरू आफ्ना रूसी समकक्षीहरूसँग काम गर्न हिचकिचाएका छन् ।

‘यी दोस्रो प्रतिबन्धहरू चीन–रूस आर्थिक अन्तरक्रियामा ठूलो बाधा र व्यापारलाई अगाडि बढाउनको लागि प्रमुख बाधा साबित भएका छन्,’ डुबेनले भने । तर ‘संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको व्यापार सम्बन्ध चीनको लागि कम आकर्षक हुँदै जाँदा, चिनियाँ बैंकहरू र अन्य व्यवसायहरू रूसी व्यवसायहरूसँगको आफ्नो कारोबारमा अमेरिकी प्रतिबन्धहरूको धम्कीलाई बेवास्ता गर्न बढी इच्छुक हुन सक्छन् ।’

यस वर्षको सुरुमा अमेरिकी कोषले १८३ जहाजहरू, दुई प्रमुख रूसी तेल उत्पादकहरू र सम्बन्धित फर्महरूमाथि प्रतिबन्ध लगाएपछि दोस्रो प्रतिबन्धहरूले चीनमा रूसको तेल निर्यातलाई छोटो समयको लागि बाधा पुर्यायो । यस कारबाहीका कारण फेब्रुअरीमा चीनमा रुसी कच्चा तेल निर्यातमा १८ प्रतिशतले गिरावट आएको छ । यद्यपि, वैकल्पिक जहाजहरू र भुक्तानी प्रणालीहरू समावेश गर्ने चिनियाँ समाधानहरूको लागि धन्यवाद, रूसको छायाँ फ्लीटले त्यसबेलादेखि व्यवसायलाई निरन्तरता दिएको छ । डुबेनले भने कि रूसमा ध्यान केन्द्रित गर्नाले चीन–रूसी व्यापारलाई अझ बढाउन सक्छ, तर उनी चीनको बृहत् विश्वव्यापी व्यापारको तुलनामा यो वृद्धि ‘सामान्य’ हुने अपेक्षा गर्छन् ।

साइबेरिया २ पाइपलाइन ‘सक्रिय चरण’मा

चिनियाँ राष्ट्रपतिको भ्रमणको क्रममा पुटिन–सी वार्ताको मुख्य बिन्दु प्रस्तावित पावर अफ साइबेरिया २ ग्यास पाइपलाइन हो, जसले उत्तरपश्चिमी साइबेरियाको यमलबाट मंगोलिया हुँदै चीनसम्म वार्षिक ५० अर्ब घन मिटर रूसी ग्यास पुर्याउनेछ । मस्कोले धेरै वर्षदेखि बेइजिङसँग परियोजनालाई अन्तिम रूप दिन बारम्बार प्रयास गरेको छ, तर पाइपलाइनको मार्ग अझैपनि समाधान हुन सकेको छैन । रुसी ऊर्जामन्त्री सर्गेई त्सभिलियोभले बिहीबार खुलासा गरे कि वार्ता ‘सक्रिय चरण’ मा छ, यद्यपि सीको भ्रमणको क्रममा सम्झौता हुने सम्भावना कम छ ।

यो असन्तुलित गतिशीलताले बेइजिङ नेतृत्वको साझेदारीमा रूसको घट्दो स्थितिलाई प्रकाश पार्छ, किनकि चीनले मस्कोको विश्वव्यापी महत्वाकांक्षाहरूसँग मिल्दोजुल्दो प्रयास गर्दा उसको प्रभुत्व बढ्दै जान्छ । ‘चीनमाथि रूसको अभूतपूर्व निर्भरतालाई ध्यानमा राख्दै, मस्को बढ्दो रूपमा बेइजिङको हितसँग मिल्दोजुल्दो छ … र अब बढ्दो रूपमा एक निवेदक बन्दै गएको छ,’ डुबेनले भने । अनुवाद गरिएको