काठमाडौं । ‘पेप्सीको’ विश्वको दोस्रो ठूलो खाद्य र पेय पदार्थ कम्पनी । जसमा पेप्सीदेखि ट्रोपिकाना, लेज र कुरकुरेसम्मका ब्रान्डहरू छन् । हाल पेप्सिको विश्वका २०० भन्दा बढी देशहरूमा सञ्चालनमा छ । यससँगै पेप्सिकोका एक अर्बभन्दा बढी उत्पादन बजारमा दैनिक बिक्री हुने गरेको छ । हाल, पेप्सिको आफ्नो एक्वाफिना ब्रान्डको कारण चर्चामा छ । आज मेगा एम्पायरमा पेप्सीकोको कथा :
कोका–कोला जस्तै, पेप्सी पनि एक मेडिकल विद्यार्थीद्वारा बनाईएको थियो । सन् १८६७, अमेरिकाका एक केटा डाक्टर बन्न चाहन्थे । तर, मेडिकल पढ्दा आर्थिक संकट आएपछि उनले डाक्टर बन्ने सपना गुमाए । त्यसपछि अमेरिकाको न्युबर्नको पोलक स्ट्रिटमा मेडिकल पसल खोले । आफ्नो पसलमा भीडलाई आकर्षित गर्न, उनले कोका–कोला जस्तै स्वादिलो पाचन पेय बनाउनको लागि सोडा फाउन्टेन प्रयोग गरे । ग्राहकहरूले यो पेय मन पराए र यसलाई नाम दिए–ब्राडको पेय । पछि यो पेयलाई ब्राडहमले पेप्सी–कोला नाम दिए ।
मानिसहरूले मन पराएपछि पनि पेप्सीको यात्रा सजिलो थिएन । १७ वर्षसम्म पेप्सीको गति सुस्त तर शानदार थियो । तर विश्वयुद्धले यस कम्पनीको गतिमा ब्रेक लगायो । ब्राडहम टाट पल्टिए र आफ्नो मेडिकल स्टोरमा फर्कन पेप्सी–कोला छोडे । यसपछि सन् १९२३ मा लफ्ट क्यान्डी कम्पनीले पेप्सी–कोलालाई ३५ हजार डलरमा किन्यो ।
त्यतिबेला कोका–कोलासँग प्रतिस्पर्धा गर्न सजिलो थिएन । त्यसपछि पेप्सी–कोलाका सीईओ डन केन्डल र हर्मन ले (अर्को कम्पनी फ्रिटो लेका सीईआ) ले कोका–कोलासँग प्रतिस्पर्धा गर्न सम्झौता गरे । सम्झौता अनुसार दुवै कम्पनी मर्ज भए । चाखलाग्दो कुरा के छ भने, दुवै सम्झौताहरू नेपकिन पेपरमा मात्र हस्ताक्षर गरिएको थियो । सन् १९६५ मा दुई कम्पनीको मर्जरपछि पेप्सिकोको जन्म भयो, जुन आज विश्वको दोस्रो ठूलो खाना, खाजा र पेय पदार्थ कम्पनी हो ।
अर्जेन्टिनामा पेप्सी ‘पेक्सी’ नामबाट बेचिन्छ
हाल अर्जेन्टिना सबैभन्दा ठूलो सफ्ट ड्रिंक बजार हो । कोका–कोलालाई उछिनेर पेप्सिकोले सुरुदेखि नै विभिन्न रणनीतिमा काम गरिरहेको छ । अर्जेन्टिनामा अवतरण गर्नुअघि कम्पनीले एउटा सर्वेक्षण गरेको थियो जसमा २४.३% अर्जेन्टिनाले ‘पेप्सी’ शब्दलाई ‘पेक्सी’ भनेर उच्चारण गरेको पाइएको थियो । यसपछि कम्पनीले जनतासँग सम्पर्कमा रहन पेक्सी नामले त्यहाँ आफ्नो उत्पादन बेच्ने निर्णय गरेको हो ।
भारतमा पेप्सीको को प्रवेश
सन १९७३ मा विदेशी विनिमय नियमन ऐनले विदेशी कम्पनीहरूलाई स्थानीय सञ्चालनमा ४० प्रतिशतसम्म मात्र इक्विटी राख्न अनुमति दिएको थियो । यस ४०% नियमको कारण, कोका–कोलाले सन् १९७७ मा भारतीय बजार छोड्नुपरेको थियो । यसअघि पेप्सी भारतमा पनि थियो तर सुस्त बिक्रीका कारण सन् १९६२ मा नै भारत छोडेको थियो । अब पेप्सी, जुन अहिले पेप्सिको बनेको थियो, कोका–कोला बाहिर निस्कने बित्तिकै भारतमा राम्रो बजार देख्यो ।
सन १९८० कोे त्यो दशकमा, एक भारतीयले हरेक वर्ष औसत तीन बोतल सफ्ट ड्रिंक पिउँथे । जुन छिमेकी पाकिस्तानको तुलनामा निकै कम थियो । त्यतिबेला एक पाकिस्तानीले एक वर्षमा औसत १३ बोतल सफ्ट ड्रिंक पिउँथे, जबकि अमेरिकामा यो संख्या ५५० को हाराहारीमा थियो । भारतमा यस्तो निराशाजनक तथ्याङ्कहरूको बावजुद, पेप्सीकोले आफ्नो भविष्य भारतीयहरूको बढ्दो जनसंख्यामा देख्यो र अन्ततः सन १९८९ मा पेप्सिकोले भारतमा आफ्नो व्यापार सुरु गर्यो ।
कोका कोलालाई उछिन्यो
पेप्सिको र कोका–कोला कार्बोनेटेड सफ्ट ड्रिंक र बेभरेज उद्योगका दुई पावरहाउस हुन् । दुवै कम्पनी विश्वव्यापी खेलाडी हुन् । तथ्यांक अनुसार, कोका–कोला कम्पनी सन २००४ देखि यो बजारको लिडर भएको छ । जबकि पेप्सी दोस्रो स्थानमा छ । सन २०२२ को पहिलो क्वाटरमा पेप्सीकोको मार्केट क्याप १८ लाख करोड थियो, जबकि कोकाकोलाको मार्केट क्याप २२ लाख करोड थियो । तर २०२१ मा, स्न्याक्सको आधारमा पेप्सिकोले कोका–कोलालाई राजस्वको हिसाबले हराएको थियो । २०२१ मा पेप्सिकोको विश्वव्यापी राजस्व ६ लाख करोड रुपैयाँ थियो भने कोका–कोलाको राजस्व ३ लाख करोड रुपैयाँ मात्रै रह्यो ।
सीईओ उत्पादनमा अग्रणी
यो वर्ष सेप्टेम्बरमा स्टारबक्सको सीईओ लक्ष्मण नरसिंहन हुने घोषणा भयो, उनी पनि एक क्लबमा सामेल भए । यस क्लबमा अमेरिकाका केही ठूला र चर्चित कम्पनीहरूका अधिकारीहरू थिए—म्याकडोनाल्डका क्रिस केम्प्सिन्स्कीदेखि भिसाका अल केली जूनियरसम्म । यी सबै एउटा कुरा समान छ र त्यो हो पेप्सिको । पेप्सी–कोला कम्पनी र फ्रिटो–ले सन् १९६५ मा मर्ज भएदेखि नै कम्पनीमा हरेक असल कामदारलाई बारम्बार बढुवा दिने नीति चलिरहेको छ । यही कारणले गर्दा पेप्सीकोका अधिकांश पूर्व कर्मचारीहरू अन्य कम्पनीमा गएपछि उच्च पदमा मात्रै नियुक्ति पाउँछन् । हाल, फच्र्युन ५०० सिइओ मध्ये १६ जनाले एक पटक पेप्सिकोमा काम गरेका थिए । अनुवाद गरिएको
