काठमाडौं । विश्वको सबैभन्दा ठूलो प्राकृतिक स्रोतसाधन उत्पादक रुसले सन् १९९१ मा सोभियत संघको विघटनपछि तीन दशकअघि पश्चिमी देशहरूसँग आर्थिक सम्बन्धको यात्रा सुरु गरेको थियो । वर्तमानमा, रूसले चीन र भारतसँगको सम्बन्धलाई बलियो बनाएको भएपनि वस्तु आदानप्रदानमा फर्किएसँगै युक्रेन युद्धले रूसी व्यापारिक सम्बन्धलाई कसरी असर गरेको छ भनेर देखाउँछ ।

अमेरिका, युरोप र सहयोगी देशहरूले रुसमाथि २५,००० भन्दा बढी विभिन्न प्रतिबन्धहरू लगाएका छन् । २०१२ मा युक्रेनमाथिको आक्रमण र २०१४ मा क्रिमियाको विलयपछि, २.२ ट्रिलियन डलरको रूसी अर्थतन्त्रमा गम्भीर क्षति पुगेको छ र राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनप्रतिको समर्थन घटेको छ । अमेरिकाले रुसी तेल खरिद गरेकोमा भारतमाथि भारी आयात शुल्क पनि लगाएको छ ।

राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले रुसी अर्थतन्त्रले अपेक्षाभन्दा राम्रो प्रदर्शन गरेको बताएका छन् । पश्चिमाहरूले रुसी अर्थतन्त्रको पतनको भविष्यवाणी गरेपनि विगत दुई वर्षमा यो अन्य कुनै पनि जी७ देशहरूको अर्थतन्त्रभन्दा छिटो बढेको छ । पुटिनले व्यवसायी र अधिकारीहरूलाई सबै तरिकाले प्रतिबन्धहरू उल्लंघन गर्न आदेश दिएका छन् ।

रूसी अर्थतन्त्रमा तनावका संकेतहरू

यद्यपि, आर्थिक तनावका संकेतहरू बढ्दै गएका छन् । रूसी केन्द्रीय बैंकका अनुसार, देशको अर्थतन्त्र पहिले नै प्राविधिक रूपमा मन्दीमा छ, र मुद्रास्फीति पनि उच्च छ । २०२२ मा स्विफ्ट भुक्तानी प्रणालीबाट रूसी बैंकहरूलाई बहिष्कार गर्नु र चिनियाँ बैंकहरूलाई अमेरिकी धम्कीले दोस्रो–क्रमको प्रतिबन्धको डर बढाएको छ । भुक्तानी बजारको एक स्रोतले रोयटर्सलाई भन्यो, ‘चिनियाँ बैंकहरू प्रतिबन्धित बैंकहरूको सूचीमा पर्न डराउँछन्, त्यसैले तिनीहरूले रूसबाट पैसा स्वीकार गरिरहेका छैनन् ।’

यो डर स्वाप प्रणालीको उदयको पछाडि छ, जुन ट्रयाक गर्न गाह्रो छ । २०२४ मा, रूसको अर्थ मन्त्रालयले १४ पृष्ठको ‘विदेशी मुद्रा लेनदेन गाइड’ जारी गर्यो । यसले व्यापारीहरूलाई प्रतिबन्धहरूबाट कसरी बच्ने भन्नेबारे सल्लाह दिन्छ । यसले स्वाप बजारजस्तै काम गर्ने व्यापारिक प्लेटफर्म सिर्जना गर्ने प्रस्ताव पनि गर्दछ ।

मन्त्रालयको दस्तावेजमा भनिएको छ, ‘विदेशी व्यापार विनिमयले अन्तर्राष्ट्रिय भुक्तानीको आवश्यकता बिना नै विदेशी कम्पनीहरूसँग सामान र सेवाहरूको लेनदेनलाई सक्षम बनाउनेछ ।’ यस्ता भुक्तानीहरूले हालसम्म धेरैलाई आकर्षित गरेका छैनन् । यद्यपि, गत वर्ष, रोयटर्सले रिपोर्ट गरेको थियो कि चीनको हेनान लङपान आयलफिल्ड टेक्नोलोजी कम्पनीले समुद्री इन्जिनहरूको लागि स्टील र आल्मुनियम मिश्र धातुहरू साटासाट गर्न खोजिरहेको थियो ।

सोसम्बन्धमा कम्पनीले टिप्पणीको लागि गरिएको अनुरोधको जवाफ दिएन । रोयटर्सले व्यापार स्रोतहरू, भन्सार सेवाहरूबाट सार्वजनिक विवरणहरू र कम्पनीको विवरणहरूको आधारमा यस्ता आठ लेनदेनहरू पहिचान गरेको छ । यी लेनदेनहरू पहिले रिपोर्ट गरिएको थिएन । रोयटर्सले रूसी अर्थतन्त्रको लागि लेनदेनको कुल मूल्य वा मात्रा पत्ता लगाउन सकेन, तर व्यवसायसँग नजिकका तीन स्रोतहरूले यो व्यवस्था सामान्य बन्दै गएको बताएका छन् ।

‘एक्सचेन्जको विकास डलरलाई विस्थापित गर्ने आवश्यकता, प्रतिबन्धको दबाब र सदस्यहरूमाझ तरलता समस्याको संकेत हो,’ रूसी र एसियाली उद्योगपतिहरूको संघका सचिव म्याक्सिम स्पास्कीले भने । स्पास्कीले विनिमय संयन्त्र अझ बढ्ने सम्भावना रहेको बताए ।

रूसी भन्सार सेवाले पुष्टि गर्यो कि विभिन्न देशहरूसँग विभिन्न वस्तुहरूको आदानप्रदान भइरहेको छ, यद्यपि यो अझै पनि कुल बजार परिमाणको तुलनामा सानो रकम हो । जनवरी र जुलाईको बीचमा रूसको वैदेशिक व्यापार नाफा एक वर्ष अघिको तुलनामा लगभग १४ प्रतिशतले घटेर ७७.२ अर्ब डलर पुगेको छ । यी तथ्यांकहरू संघीय भन्सार सेवाबाट आएका हुन् । सोही अवधिमा निर्यात ११.५ अर्ब डलरले घटेर २३२.६ अर्ब डलर पुगेको छ भने आयात ११.५ अर्ब डलरले बढेर १५५.४ अर्ब डलर पुगेको छ ।

अन्नको बदलामा गाडी

रोयटर्सले थाहा पाएको एउटा कारोबारमा रूसी गहुँको सट्टा चिनियाँ कारहरू रुस पठाइएको थियो । एक स्रोतका अनुसार, सम्झौतामा संलग्न चिनियाँ कार कम्पनीले कारहरूको लागि अन्नमा भुक्तानी गर्न भनेको थियो । चिनियाँ साझेदारले युआन प्रयोग गरेर चीनमा नुन खरिद गर्यो । त्यसैगरी, रूसी साझेदारले रूबल प्रयोग गरेर अन्न खरिद गर्यो, र त्यसपछि गहुँको लागि कार साटासाट गर्यो । कति कारको लागि कति अन्न साटासाट गरियो भन्ने कुरा अझै खुलेको छैन् । अन्य दुई समान लेनदेनहरूमा रूसी जुटको बीउको सट्टा निर्माण सामग्रीहरू समावेश थिए, जसको मूल्य लगभग १००,००० डलर अनुमान गरिएको छ । चीन औद्योगिक प्रक्रिया र पोषण उत्पादनहरूमा प्रयोग हुने रूसी जुटको बीउको प्रमुख आयातकर्ता हो ।

यस्तै कारोबारमा, मेसिनरीको सट्टामा चीनलाई धातुहरू आपूर्ति गरिएको थियो । चिनियाँ सेनालाई कच्चापदार्थ उपलब्ध गराएको रूसी आयातकर्ताले तिनीहरूको लागि आल्मुनियमको भुक्तानी गरेको थियो । पाकिस्तानसँग पनि यस्तै सम्झौता गरिएको थियो । यस्ता कारोबारहरूले रूसलाई प्रतिबन्धको समयमा पश्चिमी देशहरूबाट सामानहरू आयात गर्न पनि मद्दत गरेको छ ।

समस्या सामान आदानप्रदान हुनुभन्दा पहिले नै थियो

सन १९९० को दशकमा सोभियत संघको विघटनपछि, वस्तु विनिमय व्यापार सुरु गरियो, जसले रुसको अर्थतन्त्रलाई ध्वस्त पार्यो । यो प्रणाली बिजुलीदेखि पीठो, चिनी र जुत्तासम्मका वस्तुहरूको लागि स्थापित गरिएको थियो । यद्यपि, मूल्य निर्धारण गाह्रो थियो, र केही व्यक्तिहरूले यसबाट एकदमै फाइदा उठाए । त्यतिबेला देशमा तयार मुद्राको अभाव थियो । यसबाहेक, तीव्र मुद्रास्फीति र बारम्बार मुद्राको अवमूल्यनले प्रणालीलाई झनै खराब बनायो । अब मुद्राको अभाव नभएपनि, पश्चिमी प्रतिबन्धहरूको खतराबाट रूस र चीनमाथि दबाब कम गर्न विनिमय संयन्त्रको सुरुवात भइरहेको छ । रूसले पश्चिमी देशहरूलाई अवैध मान्दछ, जबकि चीनले तिनीहरूलाई भेदभावपूर्ण मान्दछ । अनुवाद गरिएको