काठमाडौं । पूर्वी अफ्रिकामा अवस्थित टाटु विश्वको पहिलो शहर हो जुन पूर्ण रूपमा निजी कम्पनीद्वारा निर्मित छ । केन्यामा भएको लगभग दुई तिहाइ विदेशी लगानी यसै शहरमा मात्र आएको छ । केन्याको राजधानी नैरोबीको बाहिरी भागमा अवस्थित टाटुमा लगभग २५,००० मानिसहरू बस्छन् र काम गर्छन् । कम करका कारण यो शहर निकै लोकप्रिय छ ।

युरोपेली कम्पनी हेइनकेनदेखि कफी ब्रान्ड डोरम्यानसम्म, सबै यहाँ उपस्थित छन् । एउटा ठूलो कल सेन्टर कम्पनी र एउटा कोल्ड–चेन ट्रान्सपोर्ट कम्पनी सहित १०० भन्दा बढी अन्तर्राष्ट्रिय व्यवसायहरू यहाँ सरेका छन् । तर केही स्थानीय राजनीतिज्ञहरूका लागि, टाटु शहर भ्रष्टाचारको माध्यम पनि बनेको छ । शहरका मालिकहरूले केही गभर्नरहरूले निर्माण अनुमतिको बदलामा उनीहरूबाट लाखौं डलर बराबरको जग्गा माग गरेको बताएका छन् ।

‘म यो चाहन्छु, म त्यो पनि चाहन्छु’

शहर निर्माण गर्ने रेन्डेभस कम्पनीका केन्या प्रमुख प्रेस्टन मेन्डेनहलले केही वर्षअघिको अनुभव बताए ‘हामीसँग शहर वरिपरि घुमिरहेका एक गभर्नर थिए, जसले विभिन्न जमिनका टुक्राहरू औंल्याउँदै भने, ‘मलाई यो चाहिन्छ, मलाई त्यो चाहिन्छ ।’ प्रतिक्रियामा, अमेरिकी कम्पनीले सार्वजनिक रूपमा भ्रष्टाचारको निन्दा गर्यो । स्थानीय राजनीतिज्ञहरूद्वारा गरिएको तथाकथित जबरजस्ती रकम असुलीको घटनालाई उजागर गर्न मेन्डेनहलले धेरै पत्रकार सम्मेलनहरू आयोजना गरे ।

गत वर्ष, उनले गभर्नर किमानी वामाटांगीलाई टाटु शहरमा लगभग ३३ मिलियन शिलिंग मूल्यको ५४ एकड जग्गा सित्तैमा माग गरेको आरोप लगाए । उनले भने, ‘विदेशी लगानीकर्ताहरूले देश छोड्नुपर्छ भन्ने सोच्छन् तर हामी यहाँ ५० वर्षको योजना लिएर आएका छौं । यदि कसैले हामीबाट पैसा असुल्ने प्रयास गर्छ भने आवश्यक परेमा सार्वजनिक रूपमा खुलासा गर्नुमा हामीलाई कुनै हानि छैन ।’ मेन्डेनहलले भने, ‘मेरो विरुद्ध चारवटा मानहानि मुद्दा चलिरहेका छन् । यो उनीहरूको तरिका हो मलाई धम्काउने ताकि उनीहरूले आफ्नो बाटो बनाउन सकून् ।’ उनले थप भने, ‘यद्यपि, पहिलो मुद्दा २०१५ को हो र अहिलेसम्म यसमा कुनै सुनुवाइ भएको छैन । त्यसैले म धेरै चिन्तित छैन ।’

भ्रष्टाचारको आरोपमा जेल

मेन्डेनहलको पर्खाइ फलदायी हुँदै गएको देखिन्छ । पूर्व गभर्नर फर्डिनान्ड वैटु अहिले भ्रष्टाचारको मुद्दामा जेलमा छन् । र वामाटांगीलाई पनि गत महिना भ्रष्टाचारको आरोपमा पक्राउ गरिएको थियो । उनको घरबाट लगभग १३,००० डलर नगद बरामद भयो । यद्यपि यी मुद्दाहरू टाटु शहरसँग सम्बन्धित छैनन्, तर तिनीहरूको जरामा भ्रष्टाचारको आरोप पनि छ । यसैबीच, टाटु शहरले निरन्तर प्रगति गरिरहेको छ । यद्यपि, यहाँ बस्ने जनसंख्या अझै कम छ । तर ५,००० एकडमा फैलिएको यो शहरमा एउटा सुपरमार्केट, एउटा स्वास्थ्य क्लिनिक र दुई विद्यालयहरू पनि छन्, जहाँ ५,००० बालबालिकाहरू अध्ययन गर्छन् । यहाँ लगभग २,४०० घरहरू छन्, जसमा स्टुडियो फ्ल्याटदेखि तालको किनारमा रहेका विलासी बंगलाहरू सम्म छन् । यी बाहेक २,००० नयाँ घरहरू पनि निर्माण भइरहेका छन् ।

बिजुली र पानीमा आत्मनिर्भर

टाटु शहर बिजुली र पानी आपूर्तिमा आत्मनिर्भर छ, त्यसैले धेरै मानिसहरू यहाँ सर्दैछन् । अफ्रिकाका अन्य भागहरूमा रहेका धेरै चुनौतीहरू यस शहरमा देखिँदैनन् । ‘त्यसैले हामीले टाटु सिटी रोज्यौं,’ अस्पतालहरूको लागि मेडिकल अक्सिजन बनाउने कम्पनी हेवा टेलीका व्यावसायिक निर्देशक हन्टिङ्टन ओपोटले भने । ‘यो एक रासायनिक प्रक्रिया हो जसलाई निरन्तर शक्ति र पानी चाहिन्छ ।’ खाद्य तथा औषधि कम्पनीहरूको भण्डारण सुविधा प्रदायक कोल्ड सोलुसन्सले पनि टाटु सिटीको बलियो पूर्वाधारको प्रशंसा ग¥यो । यसका प्रबन्ध निर्देशक फ्रेड काम्बोले भनेः “यहाँ हाम्रो उपस्थिति मार्फत हामी अफ्रिकीहरूसँग पनि विश्वस्तरीय सुविधाहरू निर्माण गर्ने क्षमता छ भनेर देखाउन चाहन्थ्यौं ।“

युनिटी होम्सले यहाँ हालसम्म १,५०० भन्दा बढी अपार्टमेन्टहरू निर्माण गरिसकेको छ । ‘खेल मैदान, पार्क, सफा पिउने पानीको उपलब्धता र तपाईंको बाल्कोनीको ठीक अगाडि कसैले पनि भवन बनाउने छैन भन्ने आश्वासनले खरीददारहरू आकर्षित हुन्छन्,’ कम्पनीकी व्यावसायिक निर्देशक मीना स्टर्नब्लाडले भनिन् । अफ्रिकाभरि रेन्डेभसद्वारा निर्माण गरिएका छवटा शहरहरूमध्ये टाटु शहर सबैभन्दा विकसित छ । केन्या बाहेक, प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र कंगो, घाना, नाइजेरिया, युगान्डा र जाम्बियामा पनि यस्तै शहरहरू निर्माण गर्ने प्रयास भइरहेको छ ।

’केन्या, यस क्षेत्रको आर्थिक केन्द्र’

तर मेन्डेनहलले केन्याको भ्रष्टाचारले यसको विकासलाई ‘सबैभन्दा कठिन’ बनाएको बताए । गत वर्ष केन्यामा भएको ठूलो विरोध प्रदर्शनको मुख्य कारण भ्रष्टाचार थियो । १९९० को दशकमा रूसको अराजक वातावरणमा पनि रेन्डेभोरका संस्थापकहरूले हार मानेनन् । उनी सजिलै डराउने मान्छे होइनन् । यद्यपि, यस कम्पनीका मालिकहरूलाई पनि कर छलीको आरोप लागेको छ, तर वर्षौंदेखि अनुसन्धान भइरहेको भए पनि अहिलेसम्म कुनै पनि आरोप प्रमाणित भएको छैन ।

मेन्डेनहल भन्छन् कि यो पनि, पुनः प्राप्तिको प्रयासको परिणाम हो । उनले केन्याली सरकारका धेरै अधिकारीहरू ‘अत्यन्तै संवेदनशील’ भएको पनि बताए । त्यस्ता अधिकारीहरूले यस परियोजनाको पछाडिको विचार बुझेका छन् र यसले धेरै मानिसहरूलाई रोजगारीका अवसरहरू प्रदान गरेको विश्वास गर्छन् । भ्रष्टाचारका सबै समस्याहरूका बाबजुद पनि, मेन्डेनहललाई केन्यामा पूर्ण विश्वास छ । उनी भन्छन्, ‘केन्या यस क्षेत्रको आर्थिक केन्द्र हो र हामीलाई विश्वास छ नैरोबी अफ्रिकाको राजधानी बन्नेछ ।’–अनुवाद गरिएको