काठमाडौं । चीन र रुसले मिलेर २०३५ सम्ममा चन्द्रमामा स्वचालित आणविक ऊर्जा केन्द्र निर्माण गर्ने योजना बनाएका छन् । यस परियोजनाको लागि, यस हप्ता रुसको अन्तरिक्ष एजेन्सी रोस्कोसमोस र चाइना नेशनल स्पेस एडमिनिस्ट्रेशन (सिएनएसए) बीच एक सहयोग सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको छ । यो पावर प्लान्ट चन्द्रमामा निर्माण गरिने प्रस्तावित अन्तर्राष्ट्रिय चन्द्र अनुसन्धान स्टेशन (आइएलआरएस) को एक हिस्सा हुनेछ । यसको उद्देश्य चन्द्रमामा दीर्घकालीन अन्वेषण र वैज्ञानिक अनुसन्धानको लागि ऊर्जा प्रदान गर्नु हो ।
आइएलआरएस परियोजनालाई अमेरिकाको नेतृत्वमा रहेको आर्टेमिस कार्यक्रमको प्रतिद्वन्द्वीको रूपमा हेरिएको छ । आर्टेमिस मिसन अन्तर्गत, २०२७ देखि चन्द्रमाको कक्षमा गेटवे नामक अन्तरिक्ष स्टेशन निर्माण गर्ने योजना छ । यसमा नासा, युरोपेली र भारतीय अन्तरिक्ष एजेन्सी सहित ५५ देशका अन्तरिक्ष एजेन्सीहरू सामेल छन् ।
अन्तर्राष्ट्रिय चन्द्र अनुसन्धान स्टेशन के हो?
आइएलआरएस परियोजना अन्तर्गत, चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवको १०० किलोमिटरको दायरा भित्र एक वैज्ञानिक अनुसन्धान आधार स्थापना गरिनेछ । यो अनुसन्धान केन्द्रले दीर्घकालीन र छोटो अवधिको अनुसन्धानमा मद्दत गर्नेछ । अनुसन्धान केन्द्रलाई मानव मिसनका लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ । यो केन्द्र लामो समयसम्म स्वचालित तरिकाले सञ्चालन भइरहनेछ । ‘चन्द्रमामा अभिप्रेत मानव उपस्थिति हासिल गर्ने उद्देश्यले आइएलआरएसमा दीर्घकालीन मानवरहित सञ्चालनका लागि आधारभूत अन्तरिक्ष अनुसन्धान र परीक्षण प्रविधिहरू सञ्चालन गर्नेछ,’ रुसी अन्तरिक्ष एजेन्सी रोस्कोसमोसले एक विज्ञप्तिमा भनेको छ ।
आइएलआरएसको घोषणा पहिलो पटक २०१७ मा गरिएको थियो । यस परियोजनामा पाकिस्तान, भेनेजुएला, बेलारुस, अजरबैजान, दक्षिण अफ्रिका, इजिप्ट, निकारागुआ, थाइल्याण्ड, सर्बिया, सेनेगल र काजाकिस्तान जस्ता देशहरू पनि समावेश छन् । चीनले यस परियोजनामा सामेल हुन थप ५० देशहरू र ५०० अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक संस्थाहरूलाई पनि आमन्त्रित गर्नेछ । यस अवधिमा ५,००० विदेशी अनुसन्धानकर्ताहरूलाई पनि आमन्त्रित गरिनेछ । यो दाबी २०२४ मा चीनको चन्द्रमा अन्वेषण कार्यक्रमका प्रमुख डिजाइनर वु वेरेनले गरेका थिए । आइएलआरएसलाई वैज्ञानिक अनुसन्धानको केन्द्र भनिए पनि, धेरै देशहरूको नजर चन्द्रमामा रहेका स्रोतहरूमा छ । अहिलेसम्मका खोजहरूले चन्द्रमामा बहुमूल्य धातु अक्साइड, रेगालिथ (चन्द्रमाको माटो), दुर्लभ पृथ्वी धातुहरू र सायद ठूलो मात्रामा हेलियम–३ रहेको पत्ता लगाएका छन् । हेलियम–३ लाई आणविक फ्युजन ऊर्जाको लागि सम्भावित इन्धन मानिन्छ । चन्द्रमामा कसको अधिकार हुनेछ र यो कसरी निर्णय गरिनेछ भन्ने बारेमा कानुनी विज्ञहरूमाझ बहस छ ।
के चीन अन्तरिक्ष अनुसन्धानमा अग्रणी बन्नेछ ?
आइएलआरएस परियोजना मार्फत, चीन अन्तरिक्ष अनुसन्धान र सम्बन्धित वैज्ञानिक अनुसन्धानमा अग्रणी बन्न चाहन्छ । बेइजिङको चाङ ए–८ मिसन यस दिशामा पहिलो प्रमुख कदम हो । २०२८ मा हुने यो अभियान मार्फत, चीनले पहिलो पटक आफ्ना अन्तरिक्ष यात्रीहरूलाई चन्द्रमाको सतहमा अवतरण गर्नेछ । चीनका मानवरहित रोभरहरू २०१३ देखि चन्द्रमामा अवतरण गर्दै आएका छन् । यी रोभरहरू मार्फत चीनले चन्द्रमाको सतहको नक्साङ्कन गरिरहेको छ । बेइजिङका रोभरहरूले चन्द्रमाको अँध्यारो भागको पनि अन्वेषण गरिरहेका छन्, जुन पृथ्वीबाट कहिल्यै देखिँदैन । जुन २०२४ मा, चीन चन्द्रमाको त्यो भागबाट चट्टानको नमूना ल्याउने पहिलो देश बन्यो । त्यो सफलता पछि, चीनको सरकारी समाचार एजेन्सी सिन्ह्वाले ‘मानव चन्द्र अभियानको इतिहासमा एक अभूतपूर्व कदम ।’ लेखेको थियो । अनुवाद गरिएको
