काठमाडौं । केही समय अघिसम्म अमेरिका र भारतको सम्बन्ध उत्कृष्ट थियो । राष्ट्रपति चुनावमा डोनाल्ड ट्रम्पको जितको लागि भारतीयहरूले हवन र यज्ञ पनि गरेका थिए । तर, ट्रम्पले सिंहासन सम्हाल्ने बित्तिकै नयाँ ट्यारिफ (भन्सार शुल्क) ले संसारमा उथलपुथल सृजना गरे । ट्रम्पका व्यापार गुरु पिटर नाभारोले यसमा सबैभन्दा ठूलो भूमिका खेले । ट्रम्पको भन्सार शुल्कलाई उनको दिमागको उपज मानिन्छ ।

नाभारोले लेखेको स्क्रिप्ट पढेर ट्रम्पले शत्रुहरूलाई एकताबद्ध मात्र गरेनन्, आफ्ना साथीहरूलाई पनि शत्रुको शिविरमा धकेले । ट्रम्पसँगको आफ्नो केमिस्ट्री कायम राख्न, नाभारोले अन्य देशसँगै भारतविरुद्ध उच्च भन्सार शूल्कको आइडिया दिए । जसकारण भारतले अमेरिकाबाट आफ्नो बाटो अलग गर्ने निर्णय गर्यो । ट्रम्प र एलोन मस्कबीच दूरी सिर्जना गर्न पिटर नाभारोले पनि भूमिका खेलेका छन् ।

को हुन् नाभारो ?

पिटर नाभारो पहिले प्राध्यापक थिए । पछि, उनी चीनविरुद्ध कडा विरोधी बने । उनको परिवर्तन बिस्तारै भयो । नाभारोले हार्वर्ड विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा विद्यावारिधि गरेका छन् । तर, केही मानिसहरू भन्छन् कि उनको शैक्षिक रेकर्ड शंकास्पद छ । तिनीहरू भन्छन् कि नाभारोले पछि जे काम गरे जो धेरै विवादास्पद थिए । नाभारोले क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, इरविनमा अर्थशास्त्र र सार्वजनिक नीतिको अध्ययन गरेका थिए । यद्यपि, उनले उच्चस्तरको आर्थिक जर्नलहरूमा धेरै लेख लेखेनन् । उनले सार्वजनिक लेखन र मिडियामा आफ्नो स्थान बनाए ।

चीनको डरको प्रभाव

नाभारोको चीनप्रतिको शत्रुता बिस्तारै बढ्दै गयो । यसले उनको आर्थिक विचारलाई हावी बनायो । यो कुरा उनको २०११ को पुस्तक ‘डेथ बाइ चाइना’ मा स्पष्ट रूपमा देखियो । उनले यो पुस्तक ग्रेग अट्रीसँग मिलेर लेखेका थिए । पुस्तकमा चीनलाई अवैध निर्यात अनुदान, मुद्रा हेरफेर र अन्य प्रकारका आर्थिक आक्रमणको आरोप लगाइएको थियो । नाभारोका अनुसार यसले अमेरिकी उत्पादनलाई ठूलो नोक्सान पुर्यायो । पुस्तकमा चीनको आर्थिक उदय अमेरिकाको लागि खतरा भएको पनि भनिएको छ । यो खतरा आर्थिक मात्र होइन भूराजनीतिक पनि हो । २०१२ मा, नाभारोले डेथ बाइ चाइनाको वृत्तचित्र संस्करण निर्माण र निर्देशन गरे, जसले उनलाई अमेरिकामा चीनको सबैभन्दा मुखर आलोचकहरू मध्ये एकको रूपमा स्थापित गर्यो । उनको तीखो शब्द र डरलाग्दो स्वरले उनलाई राष्ट्रवादीहरूबाट प्रशंसा दिलायो, तर शिक्षा र नीतिमा रहेकाहरू छक्क परे । २०१६ सम्म उनको विचारलाई धेरै महत्त्व दिइएन । तर, जब डोनाल्ड ट्रम्प सत्तामा आए, नाभारो एक शैक्षिक विचारधाराबाट एक शक्तिशाली नीति निर्मातामा परिणत भए ।

ट्रम्पका ज्वाइँ जारेड कुशनरले अमेजनमा ‘डेथ बाइ चाइना’ हेरेपछि नाभारो ट्रम्पको नजिक पुगे । कुशनरलाई पुस्तकको विषय रोचक लाग्यो । उनले नाभारोलाई सम्पर्क गरे र ट्रम्पको अभियानमा सामेल हुन आमन्त्रित गरे । उनलाई ट्रम्प प्रशासनमा व्यापार सल्लाहकार बनाइयो । उनले चीनको बढ्दो आर्थिक शक्तिको सामना गर्न आक्रामक व्यापार नीतिहरू बनाए । नाभारो ट्रम्पको पहिलो कार्यकालमा व्यापार र निर्माण नीति कार्यालयका निर्देशक थिए । उनको प्रभाव विशाल थियो, जसलाई प्रायः कम आँकलन गरिन्थ्यो । उनले स्टीव ब्यानन र स्टीफन मिलर जस्ता लोकप्रिय नेताहरूसँग नजिकबाट काम गरे । उनले ट्रम्पको ‘अमेरिका फस्र्ट’ व्यापार नीति बनाउनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले । नाभारोले चीन–अमेरिका व्यापार युद्ध सुरु गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले । उनले चिनियाँ सामानहरूमा भारी कर लगाउने वकालत गरे । उनले राष्ट्रपतिलाई व्यापार घाटा कम गर्ने तरिकाहरू बताए ।

नाभारो संयुक्त राज्य अमेरिकाका निष्पक्ष र पारस्परिक ट्यारिफ ऐनका समर्थक थिए । यो ऐनले राष्ट्रपतिलाई विदेशी राष्ट्रहरूमा कर लगाउन व्यापक अधिकार दिने थियो । यद्यपि, यो विधेयक कांग्रेसमा पारित हुन सकेन । तर नाभारोको वकालतले अमेरिकी आर्थिक नीतिमा ठूलो परिवर्तनको संकेत दियो, स्वतन्त्र व्यापारबाट आक्रामक द्विपक्षीयतामा । उनले चिनियाँ विद्यार्थीहरूलाई अमेरिकामा अध्ययन गर्नबाट प्रतिबन्ध लगाउने प्रस्तावलाई पनि समर्थन गरे, यो राष्ट्रिय सुरक्षाको कुरा भएको बताए ।

ट्रम्पको पहिलो सत्रमा पनि धेरै कोलाहल थियो । नाभारोको कार्यकाल आन्तरिक द्वन्द्वले भरिएको थियो । उनी प्रायः मध्यम अधिकारीहरू, विशेष गरी कोष सचिव स्टीवन मनुचिनसँग झगडा गर्थे । सबैभन्दा नाटकीय घटना मे २०१८ मा भएको थियो, जब नाभारो र मनुचिन व्यापार वार्ताको क्रममा चिनियाँ सरकारी भवनको लनमा चर्को बहसमा उत्रिए । नाभारोले आफूलाई किनारा लगाइएको विश्वास गरे । उनले मनुचिनलाई अमेरिकी अडान नरम बनाएको आरोप लगाए । जुन २०१८ मा नाभारोको बयानबाजी कूटनीतिक रूपमा तल्लोस्तरमा पुग्यो, जब उनले भने कि तत्कालीन क्यानडाका प्रधानमन्त्री जस्टिन ट्रुडोको लागि ‘नर्कमा विशेष ठाउँ’ छ । क्यानडाले अमेरिकाविरुद्ध प्रतिशोधात्मक कर लगाउने वाचा गरेपछि यो घटना भएको हो । यद्यपि उनले पछि माफी मागे, घटनाले अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिप्रति नाभारोको उत्तेजक मनोवृत्तिलाई प्रतिबिम्बित ग¥यो ।

करले संसार हल्लायो

ट्रम्पको दोस्रो कार्यकालमा व्यापार र उत्पादनका लागि वरिष्ठ सल्लाहकारको रूपमा नाभारो ह्वाइट हाउस फर्किए । पहिलो दिन, उनले एक व्यापक व्यापार नीति ज्ञापनपत्रको मस्यौदा तयार गर्न मद्दत गरे । यसमा सबै स्टील र आल्मुनियम आयातमा २५% कर पुनः लागू गर्ने र अमेरिकी सामानहरूमा कर लगाउने देशहरूबाट आयातमा ‘पारस्परिक कर’ लगाउने समावेश थियो । नाभारोले चीनबाट आयातको लागि न्यूनतम शुल्क छुट बन्द गर्न पनि सफल भए । यसले ४८०० भन्दा कमका प्याकेजहरूको लागि कर–मुक्त आयात समाप्त गर्यो, जुन चिनियाँ ई–वाणिज्य निर्यातकर्ताहरूको लागि एक महत्त्वपूर्ण झट्का थियो ।

नाभारोको कट्टरपन्थी नीतिहरूको घरेलु र अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा ठूलो आलोचना भयो, विशेष गरी जब तिनीहरूले अमेरिकी निगमहरूलाई असर गर्न थाले । ट्रम्पको बढ्दो अलगाववादी व्यापार रणनीतिमा उनको प्रभाव बलियो छ । अप्रिलमा, नाभारोको एलोन मस्कसँग सार्वजनिक झगडा भयो, जो त्यतिबेलासम्म ट्रम्पको नजिकको सल्लाहकार बनिसकेका थिए । नाभारोले सिएनबिसीमा अमेरिका र युरोपबीच शून्य करको लागि मस्कको आग्रहलाई खारेज गरे । उनले मस्कलाई ‘कार एसेम्बलर’ को रूपमा वर्णन गरे जो आयातित पार्टपुर्जामा निर्भर गर्दछ । उनले भने कि उनी अमेरिकामा स्थानीय रूपमा पार्टपुर्जाहरू उत्पादन गर्न चाहन्छन् ।

भारतलाई पनि शत्रु बनायो

बिस्तारै, भारत पनि नाभारोको निशानामा पर्यो । उनले रुसबाट तेल खरिद गर्ने भारतलाई निशाना बनाउन थाले । नाभारोले यसलाई विश्वव्यापी प्रयासहरूको लागि हानिकारक भने । ट्रम्पका व्यापार गुरुले मौखिक र लिखित दुवै रूपमा भारतको धेरै आलोचना गरे । उनले आरोप लगाए कि भारतले रुसबाट तेल खरिद गरेर अवसरवादी मनोवृत्ति देखाउँदैछ । यो मनोवृत्तिले पुटिनको युद्ध अर्थतन्त्रलाई अलग्याउने विश्वव्यापी प्रयासहरूलाई कमजोर बनाइरहेको छ ।

नाभारोले चेतावनी दिए कि यदि भारत अमेरिकाको रणनीतिक साझेदार बन्न चाहन्छ भने, त्यसरी व्यवहार गर्न थाल्नुपर्छ । भारतले रुस र चीन दुवैसँग घुलमिल गरिरहेको आरोप लगाए । उनले तर्क गरे कि नयाँ दिल्लीले युक्रेनमा मस्कोको युद्धलाई आर्थिक रूपमा मद्दत गरिरहेकोले रूसबाट कच्चा तेल किन्न बन्द गर्नुपर्छ । यद्यपि, नाभारोले रूसी तेलको सबैभन्दा ठूलो खरिदकर्ता चीनलाई अमेरिकाले दण्डित गरेको छैन भन्ने कुरा उल्लेख गरेनन् । जबकि भारतलाई अलग्याइँदैछ । ट्रम्पले भारतीय सामानहरूमा ५०% कर लगाएका छन् । यसमा रूसी तेलको निरन्तर खरिदको लागि २५% को अतिरिक्त करपनि समावेश छ । अनुवाद गरिएको