काठमाडौं । अमेरिकाले झण्डै एक दशकपछि पहिलोपटक ठूलो तामाखानी खोल्ने तयारी गरिरहेको छ । अमेरिका र मेक्सिकोको सीमाबाट केही घण्टाको दूरीमा रहेको एरिजोनाको मरुभूमिमा रहेको विशाल तामाखानीले पर्यटकहरूलाई समेत आकर्षित गरेको छ । सोही क्षेत्रमा अब अर्को नयाँ खानी थपिने सम्भावना देखिएको छ ।
यो सम्भावनालाई थप बल दिँदै, पूर्वराष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले अमेरिकी बजारमा आयात हुने तामामा ५० प्रतिशत कर लगाउने घोषणा गरेपछि तामाको मूल्य र बजारमा ठूलो हलचल आएको छ । उनले साउन १६ गतेभित्र यो नीति लागू हुने संकेत दिएपछि व्यापारीहरू आत्तिएर कन्टेनर भरिएको तामा अमेरिका फिर्ता ल्याउने दौडमा लागे ।
तामाको मूल्य कीर्तिमानी उचाइमा पुगेको छ । तामाको फ्युचर्स कारोबारमा समेत तीव्र वृद्धि देखिएको छ । विश्वको प्रमुख तामा निर्यातकर्ता मुलुक चिलीले तुरुन्तै अमेरिकी नीतिका बारेमा थप जानकारी मागेको छ ।
अमेरिकी प्रशासनले यसअघि स्टिल र एल्युमिनियममा समेत आयात कर लगाइसकेको छ । तर तामा अहिलेको युगको अत्यावश्यक धातु बनेको छ । स्मार्टफोन, विद्युतीय सवारीसाधन, नवीकरणीय ऊर्जा प्रणाली, डाटा सेन्टरलगायतका संरचनामा तामाको अत्यधिक प्रयोग हुन्छ । एउटा डाटा सेन्टर निर्माण गर्न करिब २७ मेट्रिक टन तामा आवश्यक पर्छ ।
विश्व आर्थिक मञ्चका एक विज्ञले तामा ऊर्जा रूपान्तरण र डिजिटल युगको लागि अनिवार्य भएको बताएका छन् । आपूर्तिमा पहिलेदेखि नै दबाब रहेकाले अहिलेको व्यापारिक नीतिले समस्या झनै बढाउने चेतावनी दिएका छन् ।
युरोपमा तामाको अभाव देखा परेको छ । पोल्यान्डबाट हुने आपूर्तिमा कमी आएको छ भने रुसबाट हुने आयात युरोपेली युनियनको प्रतिबन्धले बन्द भइसकेको छ ।
अमेरिकाले आफ्नो कुल तामाखपतको करिब ५० प्रतिशत हिस्सा चिली, क्यानडा र मेक्सिकोबाट आयात गर्छ । यो संख्या दुर्लभ खनिजको ९५ प्रतिशत आयातको तुलनामा कम देखिए पनि आत्मनिर्भरताको आवश्यकता स्पष्ट छ ।
चीनले पनि तामामा आत्मनिर्भरता बढाउन उत्पादन चार गुणा बढाउने योजना अघि सारेको छ । चीनले अफ्रिकी मुलुक कंगोमा तामा उत्पादनको ८० प्रतिशत हिस्सा नियन्त्रण गरिसकेको अनुमान छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय ऊर्जा निकायले आगामी दशकमा तामाको माग आपूर्तिभन्दा बढी हुने चेतावनी दिइसकेको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघले आगामी पाँच वर्षभित्र ८० नयाँ तामाखानी आवश्यक पर्ने उल्लेख गर्दै तामाको पुनस्प्रयोगमा जोड दिएको छ ।
जाम्बिया अहिले विश्वको सबैभन्दा ठूलो कच्चा तामा निर्यातकर्ता बनेको छ । तामाबाट उत्पन्न समृद्धिका साथ त्यहाँ ‘जामरक’ नामक सांगीतिक विधा समेत विकसित भएको थियो । तामाको मूल्य घट्दा त्यो संगीतसमेत ओझेलमा परेको थियो ।
अमेरिकाको एरिजोनामा रहेको मोरेन्सी खानी विगतमा तामाको मूल्य घट्दा बन्द भएको थियो । त्यसबेला स्थानीय बेरोजगारी दर ५८ प्रतिशत पुगेको थियो । अहिले भने तामाको माग फेरि तीव्र रुपमा बढेको छ ।
अमेरिका जाम्बियाबाट तामा आयात गर्ने प्रमुख मुलुक बन्दै गएको छ । तर सबैभन्दा ठूलो आयातकर्ता स्विजरल्याण्ड हो । त्यहाँका कम्पनीहरूले तामालाई परीक्षण, प्रशोधन र अन्तर्राष्ट्रिय कारोबारका लागि आवश्यक कागजी प्रक्रिया सम्पन्न गर्छन् । यद्यपि तामाको अधिकांश खेप स्विजरल्याण्ड पुग्दैन, तर समुद्री मार्गमै बेचबिखन हुन्छ ।
तामाको मूल्य बढेसँगै चोरीसमेत बढेको छ । बेलायत र युरोप जोड्ने युरोस्टार रेल मार्गबाट ६ सय मिटर लामो तामाको तार चोरी भएको घटना हालै सार्वजनिक भएको थियो ।
समुद्रको सतहमुनिबाट तामा निकाल्ने प्रयास समेत भइरहेका छन्, जसमा मानव सहभागीता नहुने यन्त्रमार्फत उत्खनन गरिने बताइएको छ ।
अमेरिकाको कर नीतिले तातिएको तामाको बजार तत्कालका लागि अस्थिर देखिए पनि दीर्घकालीन रूपमा तामाको आपूर्ति सुनिश्चित गर्नु नै सबै देशका लागि चुनौती बनेको छ । जलवायु परिवर्तनको सामना र प्रविधिमा निर्भर भविष्यका लागि तामा अपरिहार्य बन्दै गएको छ ।
