काठमाडौं । जापानमा चामलको मूल्य गत वर्षको तुलनामा दोब्बर भएको छ । यो समस्या यति ठूलो छ कि यसलाई राष्ट्रिय संकट भनिएको छ । सरकार र आम जनता दुवैको निद्रा हराइरहेको छ । चामलको मूल्य बढ्नुको कारण के हो ? जापानमा, चामललाई पवित्र खानाको दर्जा दिइएको छ जुन देशको संस्कृति, भाषा र परम्परामा गहिरो रूपमा गाँसिएको छ ।

आयातित चामलबाट घरेलु बजारलाई जोगाउन यसमा भारी आयात शुल्क लगाइएको छ । तर, अहिले अवस्था यस्तो छ कि घरेलु चामल यति महँगो भएको छ कि शुल्कको वास्ता नगरी विदेशबाट ठूलो मात्रामा चामल आयात भइरहेको छ । जापानका धेरै मानिसहरूको लागि दैनिक खाना विलासिता बनेको छ । उनीहरूको समस्या समाधान गर्नु हाल जापानका नेताहरूको लागि सबैभन्दा ठूलो प्राथमिकता हो । आगामी हप्ताहरूमा यहाँ संसदीय चुनाव हुँदैछ ।

समस्या कहिले सुरु भयो ?

यो संकट २०२३ मा बाली काट्ने समयमा सुरु भएको थियो । अत्यधिक गर्मीको लहरका कारण बालीनालीमा क्षति पुगेको थियो र बजारमा बेच्न पर्याप्त उत्पादन थिएन । सन २०२४ को सुरुवातमै चामल उत्पादक र व्यापारीहरू यस झमेलामा फसे । उनीहरूले जहाँ उपलब्ध थियो, त्यहाँबाट जे चामल उपलब्ध थियो, त्यो किनेर अभाव हटाउने प्रयास गरे । अगस्ट ८, २०२४ मा दक्षिणी जापानमा गएको शक्तिशाली भूकम्पले आगोमा घिउ थप्यो ।

भूकम्प यति शक्तिशाली थियो कि सरकारले पहिलो पटक चेतावनी जारी गर्नुप¥यो कि यो सामान्य होइन र भूकम्पको प्रभाव दीर्घकालीन हुन सक्छ । यो चेतावनी पछि, मानिसहरूमा त्रास फैलियो र मानिसहरूले चामल किन्न र भण्डारण गर्न थाले । फलस्वरूप, पसलका तखताहरू खाली भए र बजारमा चामल पाउन गाह्रो भयो । यस अवधिमा विदेशीहरूको आगमनका कारण चामलको माग अझ बढ्यो ।

यी सबैको परिणामस्वरूप अगस्ट २०२४ मा जापानमा ४,००,००० मेट्रिक टन चामलको अभाव भयो । २०२४ मा उत्पादन भएको चामलको भण्डार निर्धारित समयभन्दा दुई महिना अगाडि नै बजारमा सकियो । सेप्टेम्बर २०२४ मा, थोक बजारमा चामलको मूल्य अगस्टको तुलनामा ४१ प्रतिशतले बढ्यो । त्यसबेलादेखि, यो मूल्य लगभग हरेक महिना बढ्दै गएको छ ।

यसैबीच, देशको कृषि मन्त्रालयले बाली सूचकांकमा भर परेर धेरै महिनासम्म अभावलाई अस्वीकार गर्दै आएको थियो । उनीहरूले भने कि नयाँ बाली आएपछि देशमा प्रशस्त धान हुनेछ । बाली सूचकांकले मिलमा पठाउनु अघि धानको मात्राको आधारमा उत्पादन तथ्याङ्क दिन्छ । १९७० को दशकदेखि, सरकारले देशमा उत्पादन हुने धानको मात्रा नियन्त्रण गर्दै आएको छ । यस मार्फत सरकारले माग र आपूर्ति बीच सन्तुलन कायम राख्छ । यस कारणले गर्दा, किसानहरूले कम धान उत्पादन गर्छन् ।

सरकारले के गरेको छ ?

बढ्दो मूल्य समाचारको मुख्य विषय बनेपछि, सरकारले फेब्रुअरीमा आपतकालीन भण्डारबाट चामल बजारमा पठाउने घोषणा गर्यो । मूल्य नियन्त्रण गर्न जापानी सरकारले यस्तो गर्नुपरेको यो पहिलो पटक हो । चामल पहिले लिलामीमार्फत सबैभन्दा बढी बोली लगाउने व्यक्तिलाई बेचिएको थियो । त्यसपछि यो जापान कृषि सहकारी संस्थामार्फत वितरण गरिएको थियो । यो चामल जनतासम्म पुग्न समय लाग्यो । यसले खुद्रा बजारमा मूल्य घटाउन धेरै मद्दत गरेन र मानिसहरूले पनि सजिलै पाएनन् ।

चामलको संकटले कृषि मन्त्रीलाई राजीनामा दिन बाध्य बनायो र मे महिनामा नयाँ कृषि मन्त्री शिन्जिरो कोइजुमीको आगमनले जनतालाई चामलको आपूर्तिलाई तीव्र बनायो । कोइजुमीले खुद्रा बजारमा सिधै चामल बेच्न थाले, जसले गर्दा उनलाई पाँच किलोग्राम चामल २,००० येनमा बेच्न अनुमति मिल्यो । यो सुपरमार्केटमा उपलब्ध चामलको लगभग आधा मूल्य थियो । यो आपूर्ति ग्राहकहरूसम्म चाँडै पुग्न थाल्यो । हाल, सरकारले आपूर्ति गर्ने चामल मात्र सस्तो छ, तर यो धेरै कम छ । देशभरका सुपरमार्केटहरूमा ५ किलो चामलको मूल्य मार्चदेखि ४,००० येन वा २७ डलरभन्दा बढी (करीब ३७ सय नेपाली रुपैयाँ) भएको छ । प्रधानमन्त्री इशिबा यसलाई घटाउन चाहन्छन् । कोइजुमीले सरकारसँग रहेको ९,१०,००० टनको सम्पूर्ण स्टक खाली गर्ने र आयातमा भर परेर मूल्य घटाउने वाचा गरेका छन् ।

जापान किन आयातमा भर पर्दैन ?

विश्व व्यापार संघसँगको सम्झौताअन्तर्गत, जापानले आयातको लागि ७,७०,००० टन चामलको भन्सार मुक्त कोटा तोकेको छ । यसमध्ये, जापानका मानिसहरूले दैनिक १ लाख टन चामल मात्र खपत गर्छन् । यो देशमा चामलको कुल खपतको १ प्रतिशत मात्र हो । यसका साथै, आवश्यक परेमा, प्रति किलोग्राम चामल आयातमा ३२१ येन आयात शुल्क छ । यो विदेशी चामललाई देशमा प्रवेश गर्नबाट रोक्न पर्याप्त छ । हालैको मूल्य वृद्धिपछि, कम्पनीहरू र थोक बिक्रेताहरूले ठूलो मात्रामा विदेशी चामल आयात गरिरहेका छन्, विशेष गरी अमेरिकाबाट । अनुवाद गरिएको