काठमाडौं । डोनाल्ड ट्रम्पले अमेरिकाको बागडोर सम्हालेदेखि नै विश्व अर्थतन्त्र हल्लाएको छ । कहिले उनी करको हतियार चलाउँछन् त कहिले आदेशपछि आदेश दिइरहेका हुन्छन् । आफूलाई संसारको मालिक ठान्ने डोनाल्ड ट्रम्प राजनीतिज्ञ भन्दा बढी व्यापारी हुन्, जो अन्य देशहरूलाई करको यातना दिएर अमेरिकाको कोष भर्न चाहन्छन् । ट्रम्पले विश्वमा चलिरहेको युद्ध अन्त्य गर्ने दाबी गरिरहेका छन् र पछिल्लो समय रुसलाई ५० दिन भित्र युक्रेनसँगको युद्ध अन्त्य गर्ने धम्की दिएका छन् । तर, रुसले पहिले जस्तै फेरि उनको धम्कीलाई बेवास्ता गरेको छ ।

ट्रम्पले आफ्नो धम्कीमा स्पष्ट रूपमा भनेका छन् कि यदि रुसले ५० दिनभित्र युद्ध अन्त्य गरेन भने भारी शुल्कको सामना गर्नुपर्नेछ । यदि रुसले उनको चेतावनी नमानेमा रुससँग व्यापार गर्ने देशहरूमा १०० प्रतिशत कर लगाइने पनि उनले बताएका छन् । यो स्पष्ट छ कि ट्रम्पको यो धम्की अप्रत्यक्ष रूपमा भारत, चीन र ब्राजिल जस्ता देशहरूका लागि हो, जसले रुसबाट ठूलो मात्रामा तेल किन्छन् ।

के ट्रम्पको धम्कीको कारण इन्धन महँगो हुनेछ ?

रुस शक्तिको खेलमा झुक्न तयार छैन । यदि युद्धको अवस्था जारी रह्यो र ट्रम्पले रुसमा दोस्रो कर लगाए भने तेलको मूल्य परिवर्तन हुन सक्छ । भारतले रुसबाट सस्तो तेल किन्छ । यसले आफ्नो कच्चा तेलको आवश्यकताको ३५–४०% रूसबाट आयात गर्छ । यदि ट्रम्पको धम्कीको कारण रूसबाट तेलको आयात रोकियो भने भारतले यसको लागि वैकल्पिक व्यवस्था गर्नुपर्नेछ । यदि रूसबाट सस्तो तेलको आयात रोकियो भने, तेल आपूर्ति अवरुद्ध हुन सक्छ । यदि आपूर्ति अवरुद्ध भयो भने, विश्व बजारमा कच्चा तेलको मूल्य बढ्नेछ र यसले पेट्रोल र डिजेलको मूल्यलाई असर गर्नेछ । भारतका केन्द्रीय पेट्रोलियम मन्त्री हरदीप पुरीका अनुसार, रुसले विश्वको कुल खपतको १० प्रतिशत आपूर्ति गर्दछ । यदि यो भाग पूर्ण रूपमा हटाइयो भने, बाँकी ९० प्रतिशतबाट सम्पूर्ण विश्वले तेल किन्नुपर्नेछ र मूल्य स्वाभाविकरुपमा बढनेछ । यो अवस्थामा भारतमा पेट्रोल र डिजेलको मूल्य प्रति लिटर ८ देखि १० रुपैयाँले बढ्न सक्छ ।

भारत र चीन रुसी कच्चा तेलको सबैभन्दा ठूलो आयातकर्ता हुन् । तेल मन्त्रालयका अनुसार भारत तेलको लागि आयातमा निर्भर छ । यसले आफ्नो तेल आवश्यकताको लगभग ८८ प्रतिशत आयात गर्छ । सबैभन्दा ठूलो कुरा के हो भने रुसको कुल तेल निर्यातको ३८ प्रतिशत भारतमा मात्र आउँछ । थिंक ट्याङ्क चथम हाउसको रिपोर्टअनुसार युक्रेन युद्ध अघि २०२२ मा भारतको रुसी तेल आयात २ प्रतिशतभन्दा कम थियो । युद्धपछि रुसमाथि लगाइएको प्रतिबन्धको फाइदा भारतले उठायो र रुसबाट धेरै सस्तो तेल किन्यो।

रूसबाट तेल आयात घट्यो भने के हुन्छ ?

भारतका केन्द्रीय पेट्रोलियम मन्त्री हरदीप सिंह पुरीले हालैको एक कार्यक्रममा भनेका थिए कि रूस प्रति दिन ९० लाख ब्यारेल भन्दा बढी कच्चा तेल उत्पादकहरू मध्ये एक हो । रूसी तेलले विश्वव्यापी तेल आपूर्तिको लगभग १० प्रतिशत योगदान गर्दछ जुन लगभग ९७ मिलियन ब्यारेल हो । उनले भने कि यदि अमेरिकी प्रतिबन्धका कारण यो तेल बजारबाट गायब भयो भने, स्पष्ट रूपमा तेल आपूर्तिमा ठूलो कमी आउनेछ । आपूर्तिमा कमीका कारण कच्चा तेलको मूल्य बढ्नेछ । कच्चा तेलको मूल्य प्रति ब्यारेल १३०–१४० डलरभन्दा माथि पनि जान सक्छ ।

भारतको लागि के छ विकल्प ?

यदि रूसी तेलमा प्रतिबन्ध लगाइयो र यो तेल बजारमा आएन भने, मूल्यहरू निश्चित रूपमा बढ्नेछ । भारत रूस र अमेरिका बीचको लडाईको बीचमा पर्नबाट बच्न चाहन्छ । सस्तो तेलको लागि, भारतले अमेरिकासँग दुश्मनी मोल्नुको सट्टा अन्य देशहरूबाट विकल्पहरू खोज्नेछ । यदि हरदीप पुरीको कुरा मान्ने हो भने, भारतले यसको लागि ब्याकअप योजना तयार गरेको छ । उनले भने कि जहाँ भारतले पहिले २७ देशहरूबाट तेल किनिरहेको थियो, अहिले ४० देशहरूबाट तेल आयात गरिरहेको छ । यद्यपि, रूस भारतको सबैभन्दा ठूलो आपूर्तिकर्ता भएको छ । यदि प्रतिबन्ध बढ्यो भने, आपूर्तिमा थोरै बाधा पर्नेछ । एकातिर अमेरिकासँगको व्यापार सम्झौता अड्किएको छ भने अर्कोतर्फ अमेरिकाले तेलमा नयाँ कदम चालेको छ । हरदीप सिंह पुरीले भने कि भारतले जहाँबाट कम मूल्यमा तेल पाउँछ त्यहाँबाट कम मूल्यमा तेल किन्नेछ ।

नेपालमा किन महँगिन्छ पेट्रोल–डिजेल ?

यदि अमेरिकाको प्रतिबन्धका कारण भारत आउने कच्चा तेलको मूल्य बढ्यो ने नेपालमा स्वतः पेट्रोल–डिजेलको मूल्य बढनेछ । नेपाल पेट्रोलिम इन्धनमा पूर्णरुपमा भारतमा निर्भर छ । भारतले विश्व बजारबाट कच्चा तेल किनेर प्रशेधनपछि नेपालमा पठाउने गर्छ । भारतमा रुसी तेल नआएको अवस्थामा भारतमै पेट्रोल र डिजेलको मूल्य प्रति लिटर ८ देखि १० भारतीय रुपैयाँले बढ्न सक्ने भनिएको छ । यो अवस्थामा यो अवस्थामा नेपालमा पेट्रोल र डिजेलको मूल्य प्रति लिटर १२ देखि १६ रुपैयाँले बढ्न सक्ने आँकलन गर्न सकिन्छ ।