काठमाडौं । अमेरिकी डलरलाई अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा भनिन्छ र यसको उपयोग पनि सोहीअनुसार विश्वभर भइरहेको छ । अमेरिकी मुद्राको मूल्य पनि अन्य मुद्राहरुको तुलनामा निकै बलियो छ । धेरैको जिज्ञासा यसको कारण के होला भन्ने हुन्छ । जसको पहिलो उत्तर यसको अर्थतन्त्र हो भन्न सकिन्छ ।

केही समयको लागि मन्दीको अवधिबाहेक, अमेरिकी अर्थतन्त्र विगत केही दशकदेखि स्थिर रूपमा बढिरहेको छ । अमेरिकाको बलियो अर्थतन्त्रले डलरको मूल्यलाई समर्थन गर्दछ । अर्कोतर्फ, यो धेरै देशहरू, विशेष गरी विकासशील देशहरूका लागि सबैभन्दा ठूलो आयातकर्ता पनि भएको छ । तर यी सबैको बीचमा, ब्रेटन वुड्स सम्झौताले अमेरिकी डलरलाई अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो । ब्रेटन वुड्स सम्झौता के हो भनेर हेरौं र डलरलाई सबैभन्दा बलियो मुद्रा बनाउने कारणहरू बारे जानौं ।

सबैभन्दा पहिले, हामी तपाईंलाई अमेरिकी डलरको शक्तिको बारेमा बताउँछौं । अन्तर्राष्ट्रिय मानक संगठनको सूची अनुसार, विश्वमा कुल १८५ भन्दा बढी मुद्राहरू छन् । यद्यपि, यी मध्ये धेरैजसो मुद्राहरू देश भित्रै प्रयोग गरिन्छ । कुनै पनि मुद्रा विश्वभर कति र कति हदसम्म मान्य हुनेछ भन्ने कुरा त्यो देशको अर्थतन्त्र र शक्तिमा निर्भर गर्दछ ।

विश्वको दोस्रो सबैभन्दा शक्तिशाली मुद्रा युरो हो, जसले विश्वभरका केन्द्रीय बैंकहरूको विदेशी मुद्रा भण्डारको १९.९ प्रतिशत ओगटेको छ । तर, डलरको शक्ति र स्वीकार्यताले अमेरिकी अर्थतन्त्रको शक्तिलाई झल्काउँछ । कुल डलरको ६५ प्रतिशत अमेरिका बाहिर प्रयोग गरिन्छ । विश्वभरको ८५ प्रतिशत व्यापार डलरमा गरिन्छ । विश्वभरको ३९ प्रतिशत ऋण डलरमा दिइन्छ । त्यसैले विदेशी बैंकहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा डलर चाहिन्छ ।

१९४४ ब्रेटन वुड्स सम्झौता

सन १९४४ को ब्रेटन वुड्स सम्झौताले आज अमेरिकी डलरको मूल्यमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । यसभन्दा पहिले, धेरैजसो देशहरूले सुनलाई मानक एकाइ मान्थे । त्यस समयमा, सरकारहरूले सुनको माग अनुसार मुद्रा रिडिम गर्थे । १९४४ मा, विश्वका विकसित देशहरू अमेरिकाको न्यु ह्याम्पशायरको ब्रेटन वुड्समा भेला भए । यहाँ, सबै मुद्राको विनिमय दरलाई अमेरिकी डलर बराबर बनाउने बारेमा छलफल भयो । त्यस समयमा, अमेरिकासँग सबैभन्दा ठूलो सुन भण्डार थियो । यो सम्झौता पछि, अन्य देशहरूको मुद्रालाई अमेरिकी डलरसँग तुलना गर्ने सहमति भयो ।

१९७० को सुरुमा, धेरै देशहरूले डलरको सट्टा सुनको माग गर्न थाले, किनभने उनीहरूलाई मुद्रास्फीतिसँग लड्न आवश्यक थियो । त्यस समयमा, अमेरिकी राष्ट्रपति रिचर्ड निक्सनले फोर्ट नक्सलाई आफ्नो सबै भण्डारहरू समाप्त गर्न अनुमति दिनुको सट्टा सुनबाट डलरलाई अलग गरे । त्यतिबेलासम्म, डलर संसारको सबैभन्दा विशेष रिजर्भ मुद्रा बनिसकेको थियो ।

फोरेक्स रिजर्भ

अमेरिकी डलर सबैभन्दा स्थिर विश्वव्यापी मुद्रा हो । लगभग सबै देशहरूले अन्तर्राष्ट्रिय लेनदेनको लागि अमेरिकी डलर स्वीकार गर्छन् । अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा डलरको स्थिरताको कारण, धेरैजसो देशहरूले डलरमा विदेशी मुद्रा भण्डार राख्छन् जसले गर्दा यसको विनिमय दर बढ्छ ।

अमेरिका सबैभन्दा ठूलो र खुला अर्थतन्त्र भएकोले, यसको सरकारले जारी गरेको बन्डलाई वित्तीय संकटको अवस्थामा सुरक्षित सम्पत्तिको रूपमा हेरिन्छ । धेरैजसो देशहरूले आफ्नो निर्यात वा आयात भुक्तानी डलरमा गर्न रुचाउँछन् । त्यसैले, डलरले अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारको लागि पुल मुद्राको रूपमा काम गर्दछ । त्यसैले विश्वभरका मुद्राहरूको तुलना अमेरिकी डलरसँग गरिन्छ । अनुवाद गरिएको