काठमाडौं । विश्वको सबैभन्दा ठूलो व्यापारिक फर्महरू मध्ये एक, जेन स्ट्रिट ग्रुप बजार नियामक भारतीय सेयर बजार नियामक सेबीको राडारमा छ । नियामकको विश्वास छ कि जेन स्ट्रिटले सेयर बजारमा हेरफेर गरेर अनुचित नाफा कमाएको छ । कम्पनीले निश्चित रणनीतिहरू प्रयोग गरेर ठूलो नाफा कमाएको आरोप छ । यो रकम लगभग ३६,५०२ करोड भारतीय रुपैयाँ हो ।

सेबीले कम्पनीको ४,८४४ करोड भारतीय रुपैयाँ जफत गरेको छ । यसलाई भारतीय बजारमा व्यापार गर्न प्रतिबन्ध लगाइएको छ । यो विदेशी व्यापारिक फर्मविरुद्ध भारतमा गरिएको अहिलेसम्मकै सबैभन्दा ठूलो कारबाही हो । जेन स्ट्रिट ग्रुपमाथि कृत्रिम रूपमा सेयरको मूल्य बढाएर र घटाएर डेरिभेटिभहरूबाट ठूलो नाफा कमाएको आरोप छ । सेबीले यो एक सुनियोजित षड्यन्त्र भएको बताएको छ । यो सम्पूर्ण कुरालाई विस्तृत रूपमा बुझौं ।

जेन स्ट्रिट भनेको के हो ?

जेन स्ट्रिट ग्रुप एलएलसी एउटा ठूलो व्यापारिक फर्म हो । यो सन २००० मा न्यूयोर्कमा सुरु भएको थियो । यो केही व्यापारी र प्रविधि विज्ञहरूले सुरु गरेका थिए । आज यो कम्पनीको ४५ देशहरूमा कार्यालयहरू छन् र २,६०० भन्दा बढी कर्मचारीहरू त्यहाँ काम गर्छन् । यो कम्पनीलाई एक्सचेन्ज–ट्रेडेड फन्ड (इटिएफस) मा विशेषज्ञ मानिन्छ । यसले इक्विटी, बन्ड र अप्सन मार्केटमा पनि धेरै व्यवसाय गर्छ । जेन स्ट्रिटले आफ्नो व्यापार र ग्राहकहरूको लागि उन्नत तरिकाले डेटा विश्लेषण गर्छ । यो कम्पनी विश्वभरका धेरै फरक कम्पनीहरू मार्फत सञ्चालन हुन्छ । अमेरिकामा, जेन स्ट्रिट क्यापिटल र जेन स्ट्रिट एक्जिक्युसन सर्भिसेज, जस्ता कम्पनीहरू छन् । युरोपमा, जेन स्ट्रिट फाइनान्सियल लिमिटेड (युके) र जेन स्ट्रिट नेदरल्याण्ड्स छ । एसियामा जेन स्ट्रिट हङकङ लिमिटेड छ । यी सबै कम्पनीहरू जेन स्ट्रिट ग्रुप, एलएलसीका सहायक कम्पनीहरू हुन् ।

जेन स्ट्रिटले कसरी गर्यो घोटाला ?

सेबीको अनुसन्धानले जेन स्ट्रिटले बजारमा हेरफेर गरेको खुलासा गरयो । कम्पनीमाथि सूचकांक अप्सनहरुबाट नाफा कमाउन सेयरको मूल्यलाई अनुचित रूपमा प्रभाव पारेको आरोप छ । सेबीका अनुसार, जेन स्ट्रिटले ‘इन्ट्राडे इन्डेक्स हेरफेर रणनीति’ प्रयोग गर्यो । यसको अर्थ कम्पनीले एकै दिनमा धेरै प्रकारका बजारहरूमा व्यापार गथ्र्यो । जस्तै नगद इक्विटी, स्टक फ्युचर्स, इन्डेक्स फ्युचर्स र इन्डेक्स अप्सनहरू । तर, यो सबै गलत तरिकाले गरिएको थियो । जेन स्ट्रिटले बिहान धेरै निफ्टी बैंकका सेयर र फ्युचर्स किनेको आरोप छ, जसले गर्दा तिनीहरूको मूल्य बढ्यो । त्यसपछि, दिनको अन्त्यमा, यी सेयरहरू बेचिए, जसले गर्दा मूल्य घट्यो । यसरी, कम्पनीले जानाजानी यस्तो समयमा सूचकांक परिवर्तन गर्यो कि यसले अप्सनहरूमा फाइदा लिन सक्छ । सेबीले जेन स्ट्रिटले ‘क्यास इक्योभ्यालेन्ट’ को मामलामा सबैभन्दा बढी जोखिम लिइरहेको पायो विशेष गरी सूचकांक अप्सनहरूको समाप्ति दिनमा । सेबीले भन्यो कि जेएस ग्रुपको व्यापारलाई अवैध बनाउने कुरा के हो भने उनीहरूले स्टक र फ्युचर्स बजारमा धेरै ठूलो मात्रामा हस्तक्षेप गरे । यसको अर्थ कम्पनीले ठूलो संख्यामा सेयर खरिद र बिक्री गरेर बजारलाई प्रभाव पारेको छ ।

जेन स्ट्रिटले कसरी हेरफेर गर्यो ?

जेन स्ट्रिटले ‘मार्किङ–द–क्लोज’ नामक रणनीति प्रयोग गरेको आरोप छ । यसमा कम्पनीले म्याद सकिनुभन्दा ठीक अगाडि आफ्नो इच्छाअनुसार सेयरको मूल्य परिवर्तन गथ्र्यो । सामान्य दिनमा, जेन स्ट्रिटले बिहान निफ्टी बैंकको सेयर र फ्युचर्स ठूलो संख्यामा किन्ने गथ्र्यो, जसले गर्दा सूचकांक बढ्थ्यो । निफ्टी बैंकको अप्सन अप्सनमा मात्र कारोबार गर्नेहरूले यो बढेको मूल्य देखेपछि गलत निर्णय लिने गर्थे । त्यसपछि, जेन स्ट्रिटले आफूले किनेका सेयरहरू बेच्ने गथ्र्यो, जसले गर्दा सूचकांक घट्थ्यो । यसरी, कम्पनीले आफ्नो अप्सनहरूमा फाइदा उठाउँथ्यो, किनभने सूचकांक आफ्नो इच्छाअनुसार चल्थ्यो । सेबीले भन्यो कि जेन स्ट्रिटलाई थाहा थियो कि निफ्टी बैंक दिनको अन्त्यमा फेरि घट्नेछ, किनभने कम्पनीले बिहान किनेका सेयरहरू बेच्ने गर्थ्यो । उही समयमा, अन्य लगानीकर्ताहरूलाई यसबारे केही थाहा थिएन, त्यसैले उनीहरू गलत समयमा ट्रेड गर्न बाध्य भए । सेबीले जेन स्ट्रिटले अन्तिम मिनेटमा सेयर बेचेर सूचकांकलाई तल ल्याएको घटनाहरू पनि फेला पारेको छ, जसले सर्ट कल वा लन्ग पुट पोजिसनमा फाइदा पुर्याएको थियो ।

जेन स्ट्रिट विरुद्ध सेबीले के फेला पार्यो ?

सेबीको अनुसन्धानले जेन स्ट्रिटले भारतीय बजारमा ठूलो व्यापार गरेको खुलासा गर्यो । अनुसन्धानको क्रममा, जेन स्ट्रिटले सबै खण्डहरूमा कुल ३६,५०२.१२ करोड भारतीय रुपैयाँ नाफा कमायो । यसले जेन स्ट्रिटले मूल्य हेरफेर गर्न नगद इक्विटी, स्टक फ्युचर्स र इन्डेक्स फ्युचर्स खण्डहरू प्रयोग गरिरहेको देखाउँछ । कम्पनीले यी खण्डहरूमा घाटा बेहोरेर अप्सन खण्डमा बढी नाफा कमाउँदै थियो । धेरैजसो व्यापार जेन स्ट्रिट समूहका विदेशी पोर्टफोलियो लगानीकर्ताहरु (एफपिआईज) को तर्फबाट गरिएको थियो । यी एफपिआईज ले ३२,६८१ करोड रुपैयाँ नाफा कमाए । सेबीले भन्यो कि यो रकम यी एफपिआईजद्वारा भारतमा राखिएको सम्पत्ति भन्दा धेरै बढी हो । यसले नाफा विदेशमा फिर्ता पठाइएको देखाउँछ । सेबीले पत्ता लगायो कि जेन स्ट्रिटको भारतीय कम्पनी, जेएसआई इन्भेस्टमेन्ट्स प्राइभेट लिमिटेड, जेएस समूहको गतिविधिहरूको एक महत्त्वपूर्ण भाग थियो । यस कम्पनीको गतिविधिले सूचकांक हेरफेर गर्नुबाहेक कुनै आर्थिक अर्थ नभएको सेबीले उल्लेख गरेको छ ।

सेबीले कस्तो कारबाही गर्यो?

सेबीले जेन स्ट्रिटमा धेरै प्रतिबन्ध लगाएको छ
सम्पत्ति जफतः सेबीले ४,८४३.५७ करोड भारतीय रुपैयाँको अवैध नाफा जफत गर्ने आदेश दिएको छ । जेन स्ट्रिटले यो रकम सेबीको नाममा रहेको एस्क्रो खातामा जम्मा गर्नुपर्नेछ ।

बजार प्रतिबन्धः जेन स्ट्रिटलाई भारतीय बजारमा व्यापार गर्नबाट प्रतिबन्ध लगाइएको छ । कम्पनीले प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपमा धितोपत्रहरू किन्न वा बेच्न सक्दैन ।

खाता प्रतिबन्धः कम्पनीको सबै बैंक खाताहरू, डिम्याट खाताहरू र कस्टोडियल खाताहरू फ्रिज गरिएको छ । सेबीको अनुमति बिना कुनै पनि पैसा निकाल्न सकिँदैन ।

सम्पत्ति बेच्नमा प्रतिबन्धः कम्पनीले अवैध रुपमा कमाएको नाफा एस्क्रो खातामा जम्मा नगरेसम्म भारतमा आफ्नो कुनैपनि सम्पत्ति बेच्न सक्दैन ।

अब के हुनेछ ?

जेन स्ट्रिटलाई २१ दिन भित्र सेबीको आदेशविरुद्ध आपत्ति दर्ता गर्ने अधिकार छ । कम्पनीले व्यक्तिगत सुनुवाइको लागि पनि अनुरोध गर्न सक्छ । सेबीले थप आदेश नदिएसम्म सेबीको प्रतिबन्ध जारी रहनेछ । सेबीले स्टक एक्सचेन्जहरूलाई जेन स्ट्रिटको गतिविधिहरूको निगरानी गर्न निर्देशन दिएको छ । नियामकले कम्पनीले पहिले जस्तै हेरफेर नगरोस् भनेर सुनिश्चित गर्न चाहन्छ । सेबीले जेन स्ट्रिट विरुद्धको अनुसन्धानलाई थप विस्तार गर्न सक्छ । सेबीले धेरै सूचकांक र एक्सचेन्जहरूमा कम्पनीको व्यवसायको अनुसन्धान गर्न सक्छ । प्रतिवेदनमा सेबीको अनुसन्धान लामो समयसम्म चल्न सक्छ, तर यसले बजारमा कुनै ठूलो प्रभाव पार्ने छैन भनी पनि भनिएको छ । यो मुद्दा सेबीको लागि पनि ठूलो चुनौती हो । सेबीले ठूला विदेशी व्यापारिक फर्महरूलाई पनि नियन्त्रण गर्न सक्छ भनेर प्रमाणित गर्नुपर्नेछ । यो मुद्दाले भविष्यमा विदेशी लगानीकर्ताहरूलाई पनि असर गर्न सक्छ । अनुवाद गरिएको