काठमाडौं । म्यानुएल डेलिया वर्षौंदेखि एउटा मुद्दामा फसेकी थिइन । २९ अप्रिलमा, युरोपेली अदालतले अन्ततः त्यो मुद्दामा आफ्नो फैसला सुनायो । डेलियाले सुरुमा त विश्वासै गर्न सकिनन्, ‘म नराम्रो खबरको पर्खाइमा थिएँ ।’ म्यानुएल डेलिया भ्रष्टाचार विरोधी ब्लगर हुन् । उनी युरोपेली संघको देश माल्टामा रहेको रिपब्लिका नामक नागरिक समाज संस्थाका कार्यकारी अधिकृत पनि हुन् । डेलियाले विदेशी लगानीकर्ताहरूलाई नागरिकता प्रदान गर्ने आफ्नै सरकारको कार्यक्रम विरुद्ध वर्षौंदेखि लड्दै आएकी छिन् ।

विदेशी लगानीकर्ताहरूलाई नागरिकता प्रदान गर्ने यस्ता सरकारी योजनाहरूलाई ‘गोल्डेन पासपोर्ट’ पनि भनिन्छ । आलोचकहरू भन्छन् कि यी मार्फत सरकारले धनीहरूलाई नागरिकता बेच्छ । गोल्डेन पासपोर्ट कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिने युरोपेली संघको अन्तिम देश माल्टा थियो । बुल्गेरिया र साइप्रसले हालैका वर्षहरूमा यसलाई खारेज गरिसकेका छन् । युरोपेली अदालत (इसिजे) को निर्णयपछि, डेलियाले यो निर्णय उनका सहकर्मीहरू र उनकी साथी डाफ्ने कारुआना गालिजियाको अथक प्रयासको परिणाम भएको बताइन् । भ्रष्टाचारका मुद्दाहरू उजागर गर्ने पत्रकार डाफ्नेको अक्टोबर २०१७ मा हत्या गरिएको थियो । गोल्डेन पासपोर्ट कार्यक्रमको खतरालाई उजागर गर्ने पहिलो व्यक्तिहरूमध्ये डाफ्ने पनि थिइन् ।

“फेब्रुअरी २०२५ मा, अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले ‘गोल्डेन कार्ड’ भिसा सुरु गर्ने योजना बनाएको घोषणा गरे । यसअन्तर्गत अमेरिकामा ५० लाख डलर लगानी गर्ने धनी विदेशीहरूलाई स्थायी बसोबासको अनुमति दिइनेछ । यसैबीच युरोपेली संघको सर्वोच्च अदालतले पैसाको बदलामा नागरिकता दिने अन्तिम योजनामाथि प्रतिबन्ध लगाएको छ”

२०२२ मा, युरोपेली आयोगले माल्टाको गोल्डेन पासपोर्ट कार्यक्रमविरुद्ध कारबाही सुरु गर्यो । माल्टामाथि आरोप लगाइएको थियो कि यसको योजना प्रायः ठूला घरजग्गा लगानीकर्ताहरूले शोषण गरिरहेका छन् । आयोगले नागरिकता प्रदान गर्ने आधार केवल व्यावसायिक हुन नसक्ने बताएको छ । यसपछि, अक्टोबर २०२४ मा, इसिजेका महाधिवक्ताले माल्टा सरकारको समर्थनमा एउटा लेख लेखे । त्यो विचार टुक्राको प्रकाशनबाट डेलिया विशेष गरी निराश भइन् । इसिजेले सामान्यतया आफ्ना अधिवक्ताहरूको राय जस्तै निर्णयहरू लिन्छ । तर, यस घटनामा त्यस्तो भएन ।

अदालतले माल्टाले आफ्नो राष्ट्रियता नीतिलाई ‘केवल व्यावसायिक लेनदेन’ मा घटाएको र ‘देश र यसका नागरिकहरू बीच आवश्यक एकता र राम्रो विश्वासको अभ्यास प्रदर्शन गर्ने सम्भावना नभएको’ पाएको छ । अदालतले माल्टाको नागरिकता कार्यक्रमले इयू सदस्य राष्ट्रहरू बीच साझा विश्वासलाई प्रतिबिम्बित नगर्ने पनि बताएको छ । डेलिया भन्छिन् कि अदालतको मुद्दामा युरोपेली आयोगको विजय संघका देशहरू बीचको ‘मूल्य, सिद्धान्त र एकताको’ प्रतीक हो । डेलियाका अनुसार यहाँ मुद्दा केवल माल्टाको नागरिकताको बारेमा मात्र थिएन, तर सम्पूर्ण युरोपेली संघको नागरिकताको बारेमा थियो ।

डेलिया भन्छिन् कि अदालतको फैसलाले ‘हामीले भन्दै आएको कुरालाई वास्तवमै प्रतिबिम्बित गर्दछ, कि यो योजनाले पैसा कमाउँछ भनेर मात्र जायज ठहराउन सकिँदैन ।’ ‘तपाईं नागरिकताको मूल्य तोक्न सक्नुहुन्न,’ डेलियाले भनिन् । ‘यो पैसा भन्दा धेरै मूल्यवान छ ।’ माल्टा सरकारले २०२० मा ‘गोल्डेन पासपोर्ट’ कार्यक्रम सुरु गरेको थियो । यस अन्तर्गत, ७,५०,००० युरो लगानी गरेर र १२ महिना देशमा बसेर माल्टाको नागरिकता प्राप्त गर्न सकिन्छ । माल्टाको नागरिकता प्राप्त गरेपछि, नयाँ राहदानी भएको कुनै पनि व्यक्तिले युरोपेली संघको कुनै पनि ठाउँमा स्वतन्त्र रूपमा यात्रा गर्न र बसोबास गर्न सक्ने व्यवस्था छ ।

माल्टामा यो योजना सुरु भएदेखि, डेलिया र अन्य पर्यवेक्षकहरूले स्थानीय अधिकारीहरूले आवश्यक कागजातहरू कति राम्ररी जाँच गरे भनेर पनि जाँच गरेका छन् । यस अवधिमा, नागरिकताको लागि आवेदन दिने धेरै व्यक्तिहरू आवश्यक समयावधिसम्म पनि देशमा नबसेको पत्ता लाग्यो । कतिपय अवस्थामा उनीहरूले किनेका सम्पत्तिहरू बस्न योग्य छन् कि छैनन् भन्ने पनि स्पष्ट थिएन । डाफ्ने कारुआना गालिजिया फाउन्डेसनद्वारा सङ्कलन गरिएको तथ्याङ्कले देखाउँछ कि धेरैजसो गोल्डेन राहदानीका मुद्दाहरूमा चिनियाँ लगानीकर्ताहरू संलग्न छन् । माल्टाको जनसंख्या रेकर्डसँग तुलना गर्दा, तिनीहरूको संख्या देशमा बस्ने चिनियाँ नागरिकहरू भन्दा बढी पाइयो । फाउन्डेसनका अनुसार, यसले ‘कम्तिमा आधाले माल्टामा बस्न आफ्नो सुनौलो राहदानी प्रयोग गरिरहेका छैनन्’ भन्ने संकेत गर्छ ।

माल्टा सरकारको प्रतिक्रिया

युरोपेली अदालतको फैसलापछि माल्टाका प्रधानमन्त्री रोबर्ट अबेलाले भिसा योजनाको बचाउ गरे । उनले दाबी गरे कि माल्टाले यस योजना मार्फत १.४ अर्ब युरो भन्दा बढी रकम उठाएको छ । यद्यपि, प्रधानमन्त्रीले अब अदालतको फैसलाअनुरूप प्रणाली परिवर्तन गर्ने बताएका छन्ः ‘सधैं जस्तै, माल्टा सरकारले अदालतको निर्णयको सम्मान गर्दछ र फैसलाअनुरूप नागरिकताको लागि नियामक ढाँचालाई अनुकूलन गर्ने उद्देश्यले हाल यस निर्णयको कानुनी प्रभावलाई नजिकबाट अध्ययन गरिरहेको छ ।’

राहदानी किन्ने विकल्प बन्द भएको हुन सक्छ, तर युरोपेली संघको शेन्जेन क्षेत्रमा प्रवेश गर्ने अन्य तरिकाहरू अझै पनि बिक्रीमा छन् । हेन्ली एण्ड पार्टनर्स नामक कम्पनीले माल्टाको राहदानी कार्यक्रमसँग सम्बन्धित सेवाहरू प्रदान गरिरहेको थियो । कम्पनीले अझै पनि आफ्ना ग्राहकहरूलाई ३१ देशहरूमा ‘लगानी रहनुहो’ सेवा प्रदान गर्ने वाचा गर्दछ । यी मध्ये आधा युरोपेली संघका देशहरू हुन् । अन्य देशहरूले पनि गोल्डेन पासपोर्ट वा गोल्डेन भिसा जस्ता योजनाहरूको परीक्षण गरेका छन् । केही वर्षअघि बेलायतले ठूलो लगानी गर्नेहरूलाई ‘प्रथम श्रेणीको भिसा’ दिने योजना सुरु गरेको थियो । तर फेब्रुअरी २०२२ मा, बेलायती सरकारले यो योजना रद्द गर्यो । युक्रेनमा रुसको आक्रमणको बीचमा, बेलायती सरकारले यो योजनाले भ्रष्टाचार र राष्ट्रिय सुरक्षा जोखिम निम्त्याउन सक्ने बताएको छ ।

परिवर्तनको लागि मौका

युरोपेली आयोगका प्रवक्ता मार्कस लामर्टले स्वीकार गरे कि अदालतको हालैको फैसलाले गोल्डेन पासपोर्ट कार्यक्रमको बारेमा गम्भीर चिन्ताहरू उठाएको छ ः ‘यस्ता योजनाहरूले संघभरि सुरक्षा जोखिम, सम्पत्ति शुद्धीकरण, कर छली र भ्रष्टाचार जोखिमहरू निम्त्याउँछन् ।’ २०२२ मा, युरोपेली अदालतले पनि सम्पत्ति शुद्धीकरणलाई रोक्न सम्पत्तिको स्रोत स्पष्ट रूपमा पत्ता लगाउने र साझा गर्ने प्रस्ताव पारित गर्यो । तर यसको कार्यान्वयन संघका देशहरूको इच्छामा निर्भर गर्दछ ।

विश्वव्यापी भ्रष्टाचार विरोधी संस्था ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलकी नीति अधिकृत अन्ना टेरोन भन्छिन् कि ‘गोल्डेन भिसा’ खारेज गर्ने अभियानले भविष्यमा गति लिनेछ । गैरकानूनी माध्यमबाट पैसा कमाउने भ्रष्ट र धनी व्यक्तिहरू’ लाई बाहिर राख्न इयू देशहरू बीच एकता र संयुक्त प्रयासहरू जारी रहने उनको विश्वास छ । हामी युरोपेली अदालतको फैसला माल्टाकी नागरिक डेलिया कारुआना गालिजियालाई समर्पित गर्दछौं ।’ डेलियाले राष्ट्रियता भनेको देश र जनता बीचको सम्बन्ध हो जसले कानूनको आधारमा सँगै बस्न आवश्यक पर्ने साम्प्रदायिक एकता र ऐक्यबद्धतालाई जोड दिन्छ । ‘र जब तपाईं यसको मूल्य राख्नुहुन्छ, तपाईंले यसलाई सस्तो र हलुका बनाउनुहुन्छ,’ डेलिया भन्छिन् । अनुवाद गरिएको