काठमाडौं । पछिल्लो समय विश्वव्यापी रुपमा नवीकरणीय ऊर्जाको उत्पादन बढेपनि उर्जा उपयोगमा अहिले पनि कोइलाको प्रभुत्व कायमै रहेको देखिएको छ । सोमबार सार्वजनिक भएको विश्व ऊर्जा प्रतिवेदन (वर्ल्ड इनर्जी रिपोर्ट) का अनुसार अहिले पनि कुल ऊर्जाको ८२ प्रतिशत कोइलाबाट पूरा हुने गरेको छ । युक्रेनमा रूसको आक्रमणले गत वर्ष ऊर्जा बजारमा उथलपुथल ल्यायो र ग्यास र कोइलाको मूल्यमा ठूलो वृद्धि भएको थियो । सन २०२२ मा नवीकरणीय ऊर्जा उत्पादनमा १२ प्रतिशत रेकर्ड वृद्धि भएपनि कोइला, तेल र ग्यास ऊर्जा बजारमा हावी रहेका छन् ।

युनाइटेड किङडमको ऊर्जा संस्थानका अध्यक्ष जुलियन डेभेनपोर्टले भने–‘हावा र सौर्यबाट उत्पादन हुने बिजुलीको मात्रामा ठूलो वृद्धि भएको छ, तर ऊर्जाबाट हरितगृह ग्यासहरूको उत्सर्जन अझै बढेको छ । हामी अझैपनि पेरिस सम्झौतामा निर्धारित सीमा बाहिर उल्टो दिशामा अघि बढिरहेका छौं ।’ यो वर्ष पहिलोपटक ऊर्जा संस्थानले तेल कम्पनी बीपीको स्थानमा यो वार्षिक प्रतिवेदन सार्वजनिक गरेको छ भने उद्योग सल्लाहकार संस्था केपीएमजी र केर्नीले पनि यो प्रतिवेदन तयार गर्न सहयोग गरेका छन् । पेरिस सम्झौतामा तय गरिएका लक्ष्यहरू हासिल गर्न हो भने सन् २०१९ को स्तरबाट २०३० सम्ममा हरितगृह ग्यासको उत्सर्जन ४३ प्रतिशतले घटाउनुपर्ने विज्ञहरू बताउँछन् ।

ऊर्जा उत्पादनमा कोइला हावी

पछिल्लो प्रतिवेदनले २०२१ मा ऊर्जा खपत ५.५ प्रतिशतले बढेको देखाएको छ भने गत वर्ष मात्र १ प्रतिशतमा झरेको छ । तर, २०१९ मा कोविड आउनुअघिको स्तरभन्दा झन्डै तीन प्रतिशत बढी छ । युरोप बाहेक विश्वका बाँकी मुलुकमा ऊर्जा खपत बढेको छ । विश्वमा प्रयोग हुने कुल ऊर्जामा नवीकरणीय ऊर्जाको हिस्सा ७.५ प्रतिशत थियो, जुन २०२१ को तुलनामा करिब एक प्रतिशतले बढी हो । तर, यसले जीवाश्म इन्धनको खपतमा कुनै प्रभाव पारेन र लगभग ८२ प्रतिशतको स्तरमा रह्यो ।
सन् २०२२ मा अघिल्लो वर्षको तुलनामा २.३ प्रतिशत बढी विद्युत उत्पादन भएको थियो । यसमा वायु र सौर्य ऊर्जाको हिस्सा १२ प्रतिशत थियो, जुन परमाणु ऊर्जाभन्दा बढी थियो । आणविक ऊर्जा ४.४ प्रतिशतले घटेको छ र नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूमा यसको अंश ८४ प्रतिशत छ । विद्युत उत्पादनमा कोइलाको अंश २०२२ मा सबैभन्दा बढी ३५.४ प्रतिशत रहेको छ ।

तेल र ग्यास

सन् २०२२ मा तेलको खपत दैनिक २९ लाख ब्यारेलले बढेर ९७.३ मिलियन ब्यारेल प्रतिदिन पुगेको छ । यद्यपि यो वृद्धि २०२१ को तुलनामा केही सुस्त थियो । यो कोविड अघि २०१९ को तुलनामा ०.७ प्रतिशत कम थियो । अधिकांश तेलको माग जेट इन्धन र डिजेल र यससँग सम्बन्धित उत्पादनहरूबाट आएको हो । २०२२ मा तेल उत्पादन प्रति दिन ३.८ मिलियन ब्यारेलले बढेको छ । तेल उत्पादक राष्ट्रहरूको संगठन ओपेक र अमेरिकामा सबैभन्दा बढी उत्पादन भएको थियो । उत्पादनमा सबैभन्दा ठूलो गिरावट नाइजेरियामा देखियो ।

युरोप र एसियामा प्राकृतिक ग्यासको मूल्य बढेकोले मागमा असर देखिएको र यो तीन प्रतिशतले घटेको हो । तर पनि प्राकृतिक ग्यास ऊर्जा खपतको सबैभन्दा ठूलो स्रोत रह्यो र कुल ऊर्जा खपतमा यसको हिस्सा २४ प्रतिशत थियो । यद्यपि यो २०२१ को तुलनामा अलि कम थियो । समग्रमा प्राकृतिक ग्यासको उत्पादनमा खासै परिवर्तन आएको छैन ।

तरल प्राकृतिक ग्यास (एलएनजी) को कुल उत्पादन ५ खर्ब ४२ अर्ब घनमिटर रहेको छ, जुन गत वर्षको तुलनामा ५ प्रतिशतले बढी हो । तर २०२१ मा पनि सोही रकमले बढेको थियो । यस वृद्धिमा युरोपको सबैभन्दा बढी हिस्सा ५७ प्रतिशत रहेको छ भने एशिया प्रशान्त र दक्षिण र मध्य अमेरिकाले गिरावट दर्ता गरेको छ । जापानले २०२२ मा एलएनजीको सबैभन्दा ठूलो आयातकर्ताको रूपमा चीनलाई प्रतिस्थापन गर्नेछ ।

कोइला र नवीकरणीय ऊर्जा

२०२२ मा, कोइलाको मूल्यले नयाँ रेकर्ड कायम गर्यो र युरोपमा १४५ प्रतिशत र जापानमा ४५ प्रतिशतले वृद्धि भयो । कोइला खपत ०.६ प्रतिशतको दरले बढेको छ, जुन सन् २०१४ यताकै उच्च हो । यसमा सबैभन्दा ठूलो योगदान चीन र भारतमा बढेको माग थियो । उत्तर अमेरिका र युरोपमा कोइलाको खपत घटेको छ । अघिल्लो वर्षको तुलनामा कोइलाको उत्पादन ७ प्रतिशतले बढेकोमा चीन, इन्डोनेसिया र भारतको मुख्य भूमिका रहेको छ ।

जलविद्युत बाहेक अन्य नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतको अंशमा केही कमी आएको छ र नवीकरणीय ऊर्जाबाट कुल विद्युत उत्पादनमा उनीहरूको योगदान १४ प्रतिशत रहेको छ । तर सौर्य र वायु ऊर्जा २६६ गिगावाटले बढेको छ । सौर्य ऊर्जाले सबैभन्दा बढी योगदान गरेको छ । चीनले सबैभन्दा बढी सौर्य र वायु ऊर्जाको उत्पादन बढायो । अनुवाद गरिएको